DZIEJE KULTURY POLSKIEJ
- Cykl dokumentalny
- Produkcja:Polska
- Rok produkcji:1997-1998
- Gatunek:Film oświatowy
- Barwny,
Historia kultury jest przede wszystkim historią człowieka podejmującego wysiłek wzniesienia się ponad materialne i dziedziczone genetycznie ograniczenia jego życia. W tym sensie dzieje kultury mogą być nazwane historią kultury duchowej lub symbolicznej. Opowieścią o życiu zarówno zbiorowości, jej obyczajach, różnicach społecznych, stylach życia, przesądach i szaleństwach, jak i życiu umysłowym i artystycznym, wzniosłych ideałach i tajemnicach wiary. Prezentowane w tym cyklu dzieje polskiej kultury będą więc opowieścią o ludziach, którzy ją tworzyli i to nie tylko o tych, o których najczęściej dowiadujemy się z podręczników historii, pisanych z perspektywy wydarzeń politycznych. Będą wykładem na temat głównych procesów kulturowych zachodzących w Polsce na przestrzeni wieków, wskazaniem źródeł i siły jej związków z kulturą chrześcijańskiej Europy, a także np. wpływów na jej rozwój kultury Orientu. Autorzy starają się ułatwić odbiór młodym ludziom, zainteresować ich wspólną przeszłością, wzbudzić w nich dumę z dziedzictwa przodków. Ze względu na wielonarodowościowy i wielowyznaniowy charakter I Rzeczpospolitej opowieść o klęskach i osiągnięciach Polaków, musi być również po części opowieścią o Litwinach, Rusinach, Niemcach, Żydach oraz innych ludach współtworzących historię naszego kraju. [TVP]
Ekipa
pełna
|
skrócona
|
schowaj
- Reżyseria
- ScenariuszFilip Kaczmarekczęść 2, 5, 7-8część 3-4część 10
- Dokumentacjaodcinki: 1-6Jakub Żmidzińskiczęść 4-10
- Narrator
- Lektorczęść 2, 9
- Zdjęciaczęść 5część 10
- Asystent operatora kameryczęść 1-3część 4-10Sebastian Rykałaczęść 4-5
- Muzyka
- Opracowanie muzyczne
- Dźwiękczęść 1-5część 1-3część 1część 4-10
- Montaż
- KonsultacjaGerard Labudanaukowanaukowa; część 1
- Ilustracje
- Animacja komputerowaczęść 1, 5-6część 5-6
- Redakcja
- Producent
- Produkcja wykonawczadla Telewizji Edukacyjnej Programu 1 TVP
- Obsada aktorskaczęść 6-8, 10
WIEK X. NARODZINY (1)
- Część
- Rok produkcji:1997
- 54 min
Omawianie dziejów kultury polskiej rozpoczyna się od opowieści o kształtowaniu się zrębów państwowości. Dla historyka kultury okres ten to przede wszystkim czas kształtowania się narodu, dynamicznych zmian, z których wyłoniła się dojrzała kultura polskiego średniowiecza, skonsolidowana wokół ówczesnych symboli, takich jak monarchia, herb, korona, miecz czy też kultu lokalnych świętych, który nie miał w tamtych czasach jedynie religijnego charakteru. By zrozumieć okoliczności powstania państwa polskiego, należy umiejscowić je na mapie ówczesnej Europy, z uwzględnieniem sytuacji politycznej i wyznaniowej na kontynencie. Z nie wykrystalizowanego konglomeratu plemion dość nagle i znienacka wyłania się silne i znakomicie zorganizowane państwo Polan. Brak śladów wcześniejszej aktywności militarnej i politycznej ich księcia Mieszka, nie wspominając już o jego ojcu, sprawia, że historycy wciąż snują nowe hipotezy co do genezy tego nowego na mapie Europy i wcale niemałego państwa. Wyłoniło się ono w czasach zamętu politycznego po rozpadzie królestwa Karolingów, przełomu w stosunkach społecznych i fali chrystianizacji. Rok 966 to przełomowy moment w dziejach Polski, w dziejach kultury zaś wiekopomny. Obok aparatu zarządzania państwem powstał bowiem niezależny do partykularnych czynników lokalnych, silnie związany z władzą centralną aparat kościelny. Duchowieństwo wprowadza na ziemie w dorzeczu Odry i Wisły kulturę pisaną, efekt systematycznej pracy umysłowej, sięgające korzeniami kultury śródziemnomorskiej zdolności organizacyjno-techniczne. Kościół dzięki swym wykształconym sługom łączy Polskę z chrześcijańską Europą i ściśle współpracując z rządzącą elitą, wzmacnia jej międzynarodową pozycję. Chrystianizacja przyniosła młodemu państwu dar nieoceniony - nowy system wartości i norm etycznych, które stały się podwalinami tworzącej się kultury. Włączyła także państwo Polan w nurt ówczesnej kultury łacińskojęzycznej, wspólnej dla ówczesnej Europy. O wieku X, w którym zrodziło się państwo polskie, rosło w siłę i umacniało swoją pozycję na kontynencie opowiadają m.in. prof. Aleksander Gieysztor i prof. Gerard Labuda.
WIEK XI. TRUDNE POCZĄTKI (2)
- Część
- Rok produkcji:1997
- 51 min
W drugim odcinku serii programów historycznych przegląd dziejów Polski rozpoczyna się w końcowym okresie panowania Bolesława Chrobrego. Niezwykle ważnym wydarzeniem dla młodego państwa polskiego był zjazd gnieźnieński z udziałem Ottona III i koronacja w 1025 roku potomka Piastów na króla. W ten sposób nasz kraj stał się formalnym członkiem europejskiej rodziny królestw. O pozycji Polski na arenie międzynarodowej decydowała nie tylko jej potęga militarna i dokonywane podboje, ale także zbieżność dążeń oraz współuczestnictwo w tworzeniu jedności chrześcijańskiej Europy. Bolesław Chrobry prowadził bardzo umiejętną politykę zagraniczną, jego doradcami były wykształcone i znaczące indywidualności z różnych kręgów kulturowych i narodowościowych. Utrzymywał dobre stosunki z cesarzem Ottonem III, mistykiem i marzycielem, owładniętym ideą zbudowania uniwersalistycznego państwa chrześcijańskiego, oraz papieżem Sylwestrem II, uczonym i pragmatykiem. Panowanie Chrobrego to czas dynamicznej ewangelizacji ziem polskich i budowy monumentalnych świątyń nowej wiary. Jednak jego syn, koronowany w 1026 roku, nie zdołał już osiągnąć tak znaczących sukcesów, jak ojciec. Panowanie Mieszka II przypadło na trudny okres w dziejach państwa polskiego. Król był bardzo wykształconym monarchą, nie zdołał jednak pohamować pretensji do tronu swych młodszych braci, buntu możnowładców z podbitych przez Polan sąsiednich plemion oraz reakcji pogańskiej. Wysokie koszty długoletnich wojen prowadzonych przez Chrobrego i jego syna doprowadziły do wystąpień ludności wieśniaczej. Mieszko II musiał uciekać z kraju, książę czeski Brzetysław grabił polskie ziemie, a kapłani pogańscy domagali się powrotu starych obyczajow. W kraju zapanował wielki chaos. Odbudową państwa i organizacji kościelnej zajął się syn Mieszka, Kazimierz, zwany z powodu zasług na tym polu Odnowicielem. Stopniono odzyskiwał utracone dominia ojca: Pomorze Wschodnie, Mazowsze, Śląsk. Restytuował monarchię. Wznosząc monumentalne budowle sakralne, otworzył nowy rozdział w polskiej sztuce, zainicjował styl romański na naszych ziemiach. Dzieło umacniania państwa podjął także syn Kazimierza, Bolesław Szczodry. Prowadził bardzo aktywną politykę międzynarodową. Jednak tragiczny w skutkach konflikt z biskupem krakowskim Stanisławem sprawił, że król wraz z rodziną musiał uciekać z kraju. Zastąpił go na tronie młodszy brat, Władysław Herman. Mówiąc o państwie polskim w XI wieku, należy wspomnieć o dużej roli zakonów, zwłaszcza benedyktynów, w życiu kraju, kształtowaniu duchowości społeczeństwa i rozwoju kultury materialnej. Zakony stymulowały rozwój umysłowy, a także - używając współczesnego języka - organizowały nowe formy działalności gospodarczej: wprowadzały nowe metody uprawy roli (trójpolówka), intensyfikowały hodowlę (zwłaszcza owiec), upowszechniały innowacje techniczne (m.in. młyny wodne i kuźnie). [PAT]
WIEK XII. ZAKONY I CYWILIZACJA (3)
- Część
- Rok produkcji:1997
- 54 min
XII wiek był w Europie Zachodniej okresem duchowego odrodzenia, działalności Bernarda z Clairvaux, Abelarda, Franciszka z Asyżu i Jana z Salisbury, wypraw krzyżowych, rozwoju miast i rozkwitu sztuki sakralnej. Również Polska, po kryzysie, który nastąpił po śmierci Mieszka II i reakcji pogańskiej, powoli odzyskiwała pozycję, jaką miała w czasach Chrobrego. Ogromna w tym zasługa zdolnego monarchy, Bolesława Krzywoustego, który nawiązywał do polityki swych wielkich poprzedników. Zabiegał o umocnienie chrześcijaństwa w Polsce, tępił pogańskie kulty, sprzyjał poczynaniom kleru. Jednak, poza większymi ośrodkami, nowa wiara i obyczajowość przyjmowały się w kraju powoli. Krzywousty popierał misje ewangelizacyjne, narzucił chrześcijaństwo Pomorzanom, sprzyjał rozbudowie orgnizacji kościelnej i wytyczeniu diecezji. Tymczasem w Europie powstały nowe zakony wywodzące się od benedyktynów - cystersi i norbertanie. Obowiązywała ich surowa reguła i prowadzenie gospodarki rolnej. To właśnie cystersi wprowadzili trójpolówkę, upowszechniali uprawę warzyw, prowadzili kuźnie i młyny, budowali wodociągi. XII wiek to również okres działalności św. Franciszka z Asyżu i powstania jego zakonu o skrajnie surowej regule. Rozkwit życia monastycznego miał miejsce i w Polsce - wzniesiono klasztory dla nowych zakonów, m.in. kanoników regularnych, bożogrobców, cystersów i joannitów. Dzięki prywatnym fundatorom, naśladującym poczynania władcy, powstało wiele nowych kościołów - architektura romańska przeżywała swój największy rozkwit, a wraz z nią inne dziedziny sztuki. Jednymi z najsłynniejszych zabytków polskiej sztuki tamtego okresu są brązowe Drzwi gnieźnieńskie i kielich trzemeszeński. Dają one wyobrażenie o zdolnościach ówczesnych artystów, którzy pozostają dla nas na ogół anonimowi. Wiek XII to również czasy wybitnych kronikarzy - Galla Anonima i Wincentego Kadłubka, których świadectwa są dla nas bezcennym źródłem informacji. Okres pomyślnego rozwoju młodego państwa polskiego zakończył się wraz ze śmiercią Bolesława Krzywoustego. Pozostawiony przez niego testament stał się przyczyną wieloletniego rozbicia dzielnicowego kraju.
WIEK XIII. EUROPA WITA! (4)
- Część
- Rok produkcji:1998
- 50 min
Lata rozbicia dzielnicowego najczęściej określa się mianem okresu osłabienia Polski, niepokojów politycznych, wewnętrznych waśni i rosnącego zagrożenia ze strony państw ościennych. Wiele w tym prawdy - podzielone na dzielnice państwo polskie, rządzone przez potomków Bolesława Krzywoustego zaciekle walczących o hegemonię i dzielnicę senioralną, stało się łatwym kąskiem dla coraz potężniejszych sąsiadów, którzy umiejętnie wykorzystywali waśnie pomiędzy Piastowiczami do własnych celów. Książęta dzielnicowi nie prowadzili spójnej polityki zagranicznej, tocząc zaś między sobą nieustanne spory mieli niebezpieczny zwyczaj szukania sprzymierzeńców poza granicami Polski. Jednak postrzeganie Polski dzielnicowej jedynie w czarnych barwach byłoby krzywdzące dla naszych piastowskich przodków - bo choć władza monarsza i państwo jako takie faktycznie przeżywały kryzys, poszczególne jego dzielnice rozwijały się prężnie. I tak, XIII wiek to okres bardzo pomyślny dla Śląska. Jego kolejni władcy: Bolesław Wysoki, Henryk Brodaty i Henryk Probus przeprowadzili wielką akcję kolonizacyjną, zaludniając puste dotychczas obszary swej dzielnicy. Nowe miasta i wsie lokowano na prawie niemieckim, zwanym też prawem magdeburskim. Nowych osadników przyciągały bardzo korzystne warunki, jakie gwarantowali przybyszom książęta. Pochodzili przede wszystkim z Niemiec, byli wśród nich Sasi, Walonowie, Flamandowie i Frankowie. Za ich sprawą język niemiecki, a raczej rozmaite jego dialekty, upowszechniły się na Śląsku i stoponiowo zaczęły konkurować z łaciną, która dotychczas była "językiem urzędowym". Niemiecki stałsię językiem intelektualnej elity i rosnącego w siłę mieszczaństwa, książęcych dworów, sądów, szkół i kościołów. Również kazania coraz częściej, zamiast po łacinie, głoszono po niemiecku. Zaniepokojeni tym polscy biskupi z Jakubem Świnką na czele postanowili na Synodzie w Łęczycy stworzyć wzór kazań po polsku. W XIII wieku pozycja Kościoła w Polsce była już silna i ugruntowana - dzięki immunitetom klasztory znalazły sie w posiadaniu rozległych latyfundiów. W tym okresie okrzepł również stan rycerski czerpiący wzorce z zachodniej Europy. Licznymi przywilejami cieszyli się prześladowani w innych krajach Żydzi, dzięki którym bujnie rozwijał się handel. Na kształtowanie się polskiej kultury przełomu XII i XIII wieku największy wpływ miały takie postacie, jak kronikarz Wincenty Kadłubek, poeta i kompozytor Wincenty z Kielczy, właściciel pierwszej w Polsce prywatnej biblioteki naukowej Iwo Odrowąż. Nazwiska naszych uczonych, m.in. Marcina Polaka i Witelona, znane były na uniwersytetach zachodniej Europy. Rozwój gospodarczy i umysłowy Polski zapowiadał odrodzenie silnego państwa.
WIEK XIV. JEDEN WSPÓLNY ŚWIAT (5)
- Część
- Rok produkcji:1998
- 51 min
Portret XIV-wiecznej Polski i Europy - najważniejsze zjawiska polityczne, społeczne i kulturowe, przemiany cywilizacyjne i ich dalekosiężne skutki. Aby móc go nakreślić, należy cofnąć się do końca wieku XIII. Wówczas w Europie Zachodniej zakończyła się epoka rzeczywistego systemu lennego i rozkwitu rycerstwa. Rozpocząłsię miejski i książęcy okres średniowiecza, kiedy to czynnikami dominującymi w państwie i społeczeństwie były: potęga handlowa mieszczaństwa i oparta na niej potęga finansowa książąt. W Polsce pozycja mieszczaństwa nie była tak silna jak u zachodnich sąsiadów. Niemniej kultura polska XIV wieku jest bardzo bogata i różnorodna - następuje swoista regionalizacja sztuki. Zabytki z poszczególnych cześci kraju różnią się od siebie nie tylko pod względem stylistyki, ale i wykonania. W Małopolsce zamki buduje się przede wszystkim z kamienia, na nieregularnym, wpisanym w nierówną rzeźbę terenu planie - przykładem mogą być wspaniałe, trudne do zdobycia zamki w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. W Wielkopolsce budulcem jest cegła, a zamki, np. w Kruszwicy i Koninie, mają regularny plan. Rozwojowi sztuki i architektury sprzyja pomyślna koniunktura polityczna. W 1320 roku Władysław Łokietek został koronowany na króla zjednoczonej Polski. Zakończyło to okres rozbicia dzielnicowego, które osłabiło pozycję kraju na arenie międzynarodowej. Następca Łokietka, Kazimierz Wielki, postawił sobie za cel umocnienie i konsolidację odrodzonego państwa. O tym, że udało mu się te zamierzenia zrealizować, świadczy szacunek, jakim władcę darzą potomni. Kazimierz III to jedyny polski władca, jakiemu nadano przydomek "Wielki" - zarazem odważny, waleczny i zdolny dyplomata, dobry gospodarz, mecenas kultury i sztuki. W okresie jego panowania ostatecznie ukształtowały się w Polsce cztery stany: duchowny, rycersko-szlachecki, mieszczański i chłopski. Barwną panoramę Polski i Europy XIV wieku w programie kreślą profesorowie: Aleksander Gieysztor, Henryk Samsonowicz, Gerard Labuda i Alicja Karłowska-Kamzowa.
WIEK XV. SNY O POTĘDZE (6)
- Część
- Rok produkcji:1998
- 52 min
Opowieść o tym, jak doszło do powstania rozległego polsko-litewskiego państwa, które po pokonaniu Krzyżaków i odzyskaniu Pomorza Gdańskiego stało się wielonarodowościowym i wielokulturowym mocarstwem europejskim. Historia unii polsko- litewskiej i okoliczności, które doprowadziły do jej ustanowienia. Panowanie Ludwika Andegaweńskiego i jego córki Jadwigi było dla kraju pomyślne. Możnowładcy uznali, że zawarcie unii z sąsiednią Litwą może uczynić z Polski potęgę na skalę europejską. Unia pozwoliłaby też na pokojową chrystianizację ogromnego terytorium, jakim była wówczas Litwa. Nikt chyba wówczas się nie spodziewał, że unia ta przetrwa przez kilkaset lat i będzie precedensem w historii kontynentu. Tę długowieczność zapewnił jej między innymi fakt, że zawarto ją na zasadzie równości i równorzędności partnerów. Tym, co zbliżyło do siebie Polaków i Litwinów, była krzyżacka potęga. Krzyżacy traktowali pogańską Litwę jako teren wypraw krzyżowych. Chrzest rozległego kraju był nieunikniony i przesądzony. Ówczesny książę Litwy, Jagiełło, otrzymał propozycje z dwóch stron - z Moskwy, od Dymitra Dońskiego, i z Polski. Przyjął tę drugą, wraz z ręką Jadwigi Andegaweńskiej. Chrzest Litwy rozpoczął się w 1386 roku - Krzyżacy przyglądali się mu z bezsilną złością. Wkrótce staną się oni wielkim zagrożeniem dla nowego państwa.Triumf Jagiełły pod Grunwaldem zmieni układ sił w środkowej Europie i ugruntuje mocną pozycję polsko-litewskiego państwa. Od Władysława Jagiełły wywodzi się dynastia Jagiellonów, której panowanie było jednym z najbardziej pomyślnych okresów w dziejach Polski. Jagielle szlachta zawdzięczała wiele nowych przywilejów, dzięki którym narodziła się demokracja szlachecka oraz sejm. XV wiek to również epoka światłych umysłów, wielkich uczonych i wybitnych artystów - takich jak Paweł Włodkowic, Stanisław ze Skarbimierza, Jan Długosz, Jan Ostroróg, Grzegorz z Sanoka i Wit Stwosz. [TVP]
WIEK XVI. ZŁOTY WIEK (7)
- Część
- Rok produkcji:1998
Barwna opowieść o polskim renesansie i jego specyfice, o najważniejszych wydarzeniach i postaciach kształtujących tę niezwykłą epokę, takich jak Mikołaj Kopernik, Jan Kochanowski, Andrzej Frycz - Modrzewski, Jan Zamoyski i Mikołaj Gomółka. Panowanie ostatnich władców z dynastii Jagiellonów było prawdziwym złotym wiekiem, okresem bujnego rozkwitu literatury, sztuki, architektury i nauki, czasem tolerancji religijnej i światopoglądowej oraz ważkich reform politycznych forsowanych przez światłych przedstawicieli szlachty w ramach ruchu egzekucyjnego. I choć trudno jest opowiedzieć o tak złożonej epoce w zaledwie 50 minut, autorom udało się wydobyć to, co najważniejsze i najbardziej charakterystyczne. Idee odrodzenia, takie jak humanizm, potrzeba reformy Kościoła, realizm, rozwój nauki i piśmiennictwa, wszechstronność zainteresowań, indywidualizm i wzrost znaczenia języków narodowych, przenikały do Polski z Włoch od połowy XV wieku. Ich wpływ zauważalny był już w czasach Jana Olbrachta i Aleksandra, by w pełni rozwinąć się za panowania ich następcy, Zygmunta Starego, wielkiego miłośnika włoskiej sztuki. Do Włoch podróżowało wówczas wielu Polaków, by zapoznać się z przebogatą kulturą tego kraju. W XVI wieku na uniwersytecie w Padwie studiowało przeszło tysiąc Polaków. Kanclerz Jan Zamoyski, który studiował w Padwie, wspominał z dumą: "Padwa uczyniła mnie mężem". W tym samym czasie do Polski przybywali włoscy artyści i intelektualiści. Około 1500 roku na zaproszenie dworu przybył do Krakowa zespół architektów i rzeźbiarzy pochodzących głównie z Florencji. Na czele założonej przez nich pracowni stanął Franciszek Florentczyk, a po nim - Bartłomiej Berecci. Niezwykle istotne dla polskiego odrodzenia stało się upowszechnienie druku. Szacuje się, że w XVI wieku wydrukowano w Polsce około 4 milionów książek. To sporo, zważywszy, że ledwie kilkanaście procent mężczyzn i kilka procent kobiet umiało wówczas czytać i pisać. Początkowo wydawano łacińskie dzieła prawnicze i kościelne. Wkrótce pojawiły się książki w języku polskim, na popularności zyskała literatura świecka. O publikacje w ojczystym języku upomniała się szlachta wielkopolska na sejmiku w Środzie. Tłumaczono na polski najważniejsze dzieła epoki - m.in. Erazma z Rotterdamu, a dzieła Polaków ukazywały się w przekładach za granicą. Dzięki temu myśli i idee przenikały swobodnie, współtworząc złożony obraz renesansowej Europy. W programie wykorzystano bogatą ikonografię i teksty źródłowe. Najważniejsze wydarzenia epoki komentuje prof. Janusz Tazbir. [PAT]
WIEK XVII. SARMACJA CZYLI POLSKA (8)
- Część
- Rok produkcji:1998
- 54 min
Opowieść o kulturze epoki sarmackiego baroku: prezentacja sztuki i kultury Gdańska, przypomnienie sylwetki polskiego teoretyka manieryzmu - Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, wędrówka po bogatym świecie sztuki i architektury barokowej i szlacheckiej kultury sarmackiej. Omówienie zwycięstwa kontrreformacji, myśli wygnanych z Polski arian i wpływów Orientu. Cechy kultury sarmackiej omawia profesor Tadeusz Chrzanowski, a dorobek myśli ariańskiej - profesor Janusz Tazbir. Bohaterowie tego programu - to, obok Macieja Sarbiewskiego, Jerzy Ossoliński, Jan Pasek i Wacław Potocki. [PAT]
WIEK XVIII. EDUKACJA I UPADEK (9)
- Część
- Rok produkcji:1998
- 52 min
Opowieść o ostatnim stuleciu istnienia Rzeczypospolitej Szlacheckiej otwiera wspomnienie rządów saskich i zmieniających się z upływem czasu ocen tego okresu. Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego charakteryzowane jest głównie pod kątem zmian dokonujących się w filozofii epoki, sposobami myślenia o państwie i prawach jego obywateli oraz w kulturze artystycznej. Autorzy filmu wskazują na doniosłość tworzenia trwałych instytucji kultury takich jak nowoczesne szkoły, czy Teatr Narodowy oraz podkreślają znaczenie powstania głównego owocu obozu reform - Konstytucji 3 Maja. Panorama kultury epoki wzbogacona jest opisem wspaniałych zabytków późnego baroku, a także osobnym rozdziałem opowieści poświęconym puławskim sentymentalistom. Osobne fragmenty programu poświęcone są takim oryginalnym społecznym zjawiskom epoki jak ruch chasydzki i masoneria. Film zrealizowany jest w plenerach Polski, Ukrainy i Litwy. Główne problemy ideowe epoki komentują prof. Janusz Tazbir i prof. Marcin Król. [TVP]
WIEK XIX. BLASKI I CIENIE (10)
- Część
- Rok produkcji:1998
- 53 min
Opowieść o polskiej kulturze artystycznej i duchowej XIX wieku, rozwijającej się w podzielonym przez zaborców kraju mimo rozmaitych szykan i braku wolności słowa, autorzy rozpoczynają od przywołania atmosfery dwóch słynnych, ówczesnych ogrodów. Ich porównanie skłonić może do znacznie dalej idących wniosków, niż można by się spodziewać. "Sofiówka" była imponującym parkiem krajobrazowym założonym w pobliżu Humania przez Stanisława Szczęsnego Potockiego, niesławnego targowiczanina. Był to dar dla Zofii Wittowej, trzeciej żony magnata, kobiety o mocno nadwerężonej reputacji. W 1804 roku ogród opisał Stanisław Trembecki. Słynny libertyn nie mógł znaleźć lepszych mecenasów - zdrajca ojczyzny i bohaterka pikantnych plotek. Jednak obserwacja ich parku skłoni go do przemysleń wielce pesymistycznych, które przelał na papier. Zupełnie inaczej odbierany był park księżnej Izabelli Czartoryskiej w Puławach. Pełna patriotycznych uczuć księżna założyła w tym kompleksie pierwsze polskie muzeum. Zaborcy nieprzychylnym okiem patrzyli na Puławy - w 1831 roku zostały one skonfiskowane przez władze carskie. Niełatwo jest opowiedzieć o tak złożonym, dramatycznym i burzliwym okresie naszych dziejów, jakim był wiek XIX, w ledwie pięćdziesiąt minut. Autorom udało się jednak uchwycić i scharakteryzować zjawiska najbardziej istotne. Romantyczną koncepcję dziejów i mesjanizm z czasów Wielkiej Emigracji konfrontują z pracą organiczną w zaborze pruskim i późniejszą myślą pozytywistyczną.Przywołują sylwetki najwybitniejszych ludzi epoki - artystów, pisarzy, działaczy i bojowników o wolność, takich jak m.in. Antoni Malczewski, Adam Mickiewicz i Filomaci, Zygmunt Krasiński, Wojciech Bogusławski, Samuel Bogumił Linde, książę Józef Poniatowski, Juliusz Słowacki, Maurycy Mochnacki, Piotr Michałowski, Jan Matejko, Bolesław Prus i Henryk Sienkiewicz. Biorący udział w programie eksperci, profesorowie Alina Witkowska, Henryk Markiewicz, Marcin Król, Maria Janion mówią o legendzie napoleońskiej, najbardziej aktywnych przedstawicielach Wielkiej Emigracji i ludziach, którzy zdecydowali się pozostać w kraju, o organicznikach z Wielkopolski i konserwatystach ze szkoły krakowskiej. W filmie wykorzystano bogate materiały ikonograficzne i teksty źródłowe.
