PORTRET

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1990
• Premiera:
  1990. 06. 25
• Barwny, 112 min

"Dzieją się różne tragedie, ale nic z nich nie wynika. Co pewnie jest istotą tragedii" - mówi jeden z aforyzmów Sławomira Mrożka. "Portret" (prapremiera 14 listopada 1987) rozwija tę myśl. Czyni to tym pełniej, że m.in. przez częste odwołania do polskiej tradycji literackiej. Są w Mrożkowym dramacie parafrazy "Dziadów", aluzje do "Kordiana", nawiązania do Gombrowicza, a nawet cytat z "Ducha dziejów" Miłosza. Kazimierz Dejmek - reżyser przedstawienia - do tropów literackich dodał teatralne: sceny z "Dziadów" Swinarskiego. Gra Jana Englerta i Piotra Fronczewskiego także niejednokrotnie zbliża się do wzorców romantycznych. Przemowa Bartodzieja (Englert) z Prologu stylizowana jest na Wielką Improwizację. Anatol (Fronczewski) wywołujący w finale II aktu ducha Stalina kojarzy się z Guślarzem. Tenże Anatol początkowo występuje jako "Upiór", później żywy człowiek, by wreszcie stać się kimś, kto przebywa "na świecie, lecz już nie dla świata".
W "Portrecie" tradycja nie służy już Mrożkowi do wysublimowanych szyderstw i intelektualnych zabaw. Tym razem artysta szuka w niej potwierdzenia własnej interpretacji fragmentu (jakże ważnego) ludzkich dziejów. Z ironisty i obrazoburcy staje się filozofem i moralistą.
Głównych bohaterów "Portretu" część krytyki porównywała do postaci z reportażu-komiksu Mrożka pt. "Polska w obrazach" (1957). Dwaj osobnicy w "krakuskach" na głowach siedzą w łódce i każdy zawzięcie wiosłuje w przeciwną stronę. Łódka, rzecz jasna, stoi w miejscu, czego oni - mimo upływu czasu i sił - nie zauważają. Podobnie w "Portrecie": Bartodziej - zdeklarowany komunista ślepo wierzył Stalinowi i jego nadwiślańskim namiestnikom. Dla tej wiary nie zawahał się donieść na przyjaciela. Anatol poszedł za kratki. Wcześniej jednak ukrywał się po lasach, albowiem wiara Bartodzieja była mu zdecydowanie obca. Po piętnastu latach dawny reżimowiec i opozycjonista spotkają się ponownie. Teraz Anatolowi wypadnie grać rolę kata, a Bartodziejowi ofiary. Kiepskie to jednak "aktorstwo". Ale czy stać na lepsze ludzi, którzy nie mogą zrozumieć samych siebie? Którzy nie potrafią ułożyć w logiczną całość swoich popękanych życiorysów? Dla których pojęcie "słusznej sprawy" utraciło wszelki sens? Postaci z narodowej łódki odrzuciły wiosła. Siedzą naprzeciw siebie zatopieni we własnych myślach. Łódka stoi w miejscu... [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Varia

pokaż