KATASTROFA W GIBRALTARZE

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1983
• Premiera:
  1984. 09. 01
• Gatunek:
  Film wojenny, Film biograficzny
• Barwny, 4612 m, 164 min
  
  Lokacje: Paryż (wieża Eiffla), Londyn (m.in. Hotel Rubens przy Buckingham Palace Road - siedziba Naczelnego Wodza RP), Bułgaria (Nesebyr i lotnisko w Burgas - miejsce pożegnania przed ostatnim lotem).

"Katastrofa w Gibraltarze" opowiada o losach generała Władysława Sikorskiego od września 1939 r. do jego tragicznej śmierci 4 lipca 1943 r. Bohdan Poręba położył szczególny nacisk na jego polityczne osamotnienie. W ujęciu reżysera Władysław Sikorski jawi się jako dalekowzroczny przywódca z uporem walczący nie tylko o niepodległość Polski, lecz także przeciw głupocie i myślowemu skostnieniu, jakie wykazują ci wszyscy, którzy negowali zapoczątkowaną przez generała politykę dialogu ze Stalinem. Poręba ujawnia tu, zapewne świadomie, własne poglądy polityczne stanowiące swoistą symbiozę komunizmu z ideologią narodową.

Wrzesień 1939. Lwów. Sikorski daremnie stara się o przydział do walczących jednostek. W poszukiwaniu kwatery Naczelnego Wodza wolno prze pod prąd tragicznej rzeki uchodźców zmierzających do rumuńskiej granicy.
Docierający do sztabu Naczelnego Wodza rozkaz Rydza-Śmigłego o kierowaniu się do Rumunii i na Węgry wywołuje konsternację i rozpacz. Słychać komunikat radiowy o wkroczeniu Armii Czerwonej. Sikorski, który dotarł do sztabu, chce być pomocny w odtwarzaniu polskiej armii we Francji. Ambasador Noell i generał Foury sugerują mu przejęcie kierownictwa w odbudowie polskiego wojska. Nie ukrywają, że Francji nie będzie zależało na przedłużeniu życia obecnemu polskiemu rządowi.
Ambasada polska w Paryżu. Sikorski spotyka się z kadrą oficerską z okazji objęcia dowództwa nad formującą się armią. - Proszę panów, by zapomnieli o tym, co nas dzieliło... Dążymy do tego, by nie zabrakło wojska polskiego, gdy będą się ważyły losy Polski... Zasadą moją będzie kult kompetencji...
Do siedziby rządu w Paryżu przybywa generał Sosnkowski. Stawia się do dyspozycji Naczelnego Wodza.
Agresja Hitlera na Francję. Marszałek Petain informuje Sikorskiego o zamiarze kapitulacji. - Chcę oszczędzić Francji losu Polski. Sanacyjni politycy w rządzie emigracyjnym wykorzystują upadek Francji do usprawiedliwienia klęski Polski. Sikorski nakazuje polskim żołnierzom ewakuację do Anglii. Do Generała dociera wiadomość, że oczekuje go w Londynie brytyjski premier.
Churchill zapewnia Sikorskiego o stanowczym zamiarze dalszej walki z Hitlerem. Generał nalega na organizację akcji ratunkowej w celu ewakuacji z Francji wszystkich Polaków. Rozważając konsekwencje ewentualnego ataku Niemiec na Związek Radziecki, Sikorski mówi: - Można tam stworzyć armię, nawet trzystutysięczną... Churchill wykazuje zainteresowanie i aprobatę.
Narada w polskiej ambasadzie w Londynie. - Jeżeli Hitler wepchnie Rosję do tej samej łodzi, w której płynie Churchill, dla nas może zabraknąć miejsca. Dlatego naszym interesem - mówi polski premier - jest porozumieć się z Rosją bezpośrednio.
- Będą opory - pada ostrzeżenie.
Na pokładzie okrętu płynącego do Anglii prezydent Raczkiewicz, minister Zaleski i były ambasador Polski w Paryżu Juliusz Łukasiewicz omawiają plan pozbawienia Sikorskiego funkcji premiera i Naczelnego Wodza. Pretekstem ma być pozostawienie własnemu losowi polskiej armii we Francji.
Sosnkowski, któremu Raczkiewicz oferuje stanowisko Naczelnego Wodza, ostrzega przed groźnym przesileniem. - Bez konsultacji ze mną - odpowiada prezydent - złożył Churchillowi memoriał w sprawach sowieckich... A to już pachnie zdradą narodową.
Przeciwko dymisji Sikorskiego występują wyżsi oficerowie. Sprawę przesądza stanowisko rządu angielskiego. Sikorski zachowuje tekę premiera. Dokumentalne zdjęcia pokazują Generała wśród polskich lotników i marynarzy.
Na pokładzie Liberatora, którym polski premier leci do Waszyngtonu, jeden z oficerów unieszkodliwia ładunek wybuchowy. Na lotnisku amerykańscy dziennikarze pokazują gazetę polonijną, w której zawarta jest informacja o mianowaniu premierem generała Sosnkowskiego. - Mam dla panów bardziej sprawdzoną wiadomość, mówi Sikorski. Hitler zaatakował Jugosławię i Grecję.
Spotkanie z Rooseveltem. Prezydent informuje o przyznaniu Polsce prawa do udziału w programie pomocy materialnej dla państw napadniętych. Sikorski podejmuje temat ochotników do armii polskiej. Informuje o walkach polskich żołnierzy i tworzeniu w kraju podziemnej armii. Przekazuje dowody hitlerowskiego barbarzyństwa w Polsce. Prosi o amerykańską deklarację ostrzegającą Hitlera. Polonijna prasa towarzyszy wizycie zamieszczając gratulacje dla Sosnkowskiego jako premiera rządu polskiego.
Rezydencja Sikorskiego w Iver. Nadchodzi wiadomość o napaści Hitlera na Związek Radziecki.
Churchill zdobywa nowego sojusznika, któremu deklaruje wszelką pomoc. - Rosja - mówi przez radio Sikorski - ten ogromny kraj, na długo wchłonie siły niemieckie...
Brytyjskie ministerstwo wojny. Eden nalega na ministra Zaleskiego: - Układ z Rosją musi być podpisany! - Nie zrezygnujemy ze stanu prawnego sprzed 1939 roku. - Pan nie powinien mieć złudzeń - pada odpowiedź.
Sikorskiego odwiedza generał Sosnkowski. Prosi o wstrzymanie się z podpisaniem traktatu. - Zerwanie pertraktacji - odpowiada Sikorski - spowoduje oparcie się Moskwy o polskich komunistów i powierzenie im tworzenia armii polskiej na Wschodzie. Na argumenty premiera Sosnkowski odpowiada ostrzeżeniem, że zrezygnuje z udziału w rządzie. Dymisję składają też ministrowie Zaleski i Seyda. Staje się to dla prezydenta Raczkiewicza pretekstem do negowania układu, jako zawartego bez zgody całego rządu. Dochodzi do ostrego spięcia. - Nie zawaham się przed zmuszeniem pana do rezygnacji - mówi Sikorski. Ambasadorem w ZSRR mianuje Sikorski profesora Kota, a dowódcą wojska w Związku Radzieckim - generała Andersa.
Nie ustają próby sabotowania układu polsko-radzieckiego. Raczkiewicz nie udziela premierowi upoważnienia do jego podpisania. Do polskich placówek rozesłano instrukcję, by traktować układ jako nielegalny. - Pełnomocnictwa są potrzebne, gdy zażąda tego druga strona - doradza dr Rettinger, bliski współpracownik Sikorskiego.
W gabinecie Churchilla uroczyste podpisanie traktatu.
Sikorski leci do Moskwy. - Po rozbiciu Rosji - mówi w samolocie Anders - będziemy się przebijać na południe... - Bić się będziemy tutaj!
Uroczyste powitanie w Moskwie. Spotkanie na Kremlu. Stalin: - Pora zamknąć stary rozdział... Sikorski: - Są kwestie doraźne. Ewakuacja Polaków zza Uralu na południe. Pożyczka na potrzeby ludności cywilnej. Powiększenie tworzonego wojska do siedmiu dywizji. W trakcie dyskusji o ciężkich warunkach formowania armii Sikorski mówi o możliwości przeniesienia wojska do Persji. - Nie wrócicie - odpowiada urażony Stalin. Temat powraca przy wieczornym spotkaniu. Sikorski zapewnia o dobrej woli polskiego rządu. Stalin porusza kwestię granic. - Konstytucja nie pozwala mi na dyskusję o zmianie granic - odpowiada polski premier.
Przegląd Piątej Dywizji. Na czele defilującego wojska generał Boruta-Spiechowicz i podpułkownik Berling.
Przebywając w polskiej ambasadzie w Kujbyszewie, Sikorski dowiaduje się o bezpośrednich rozmowach Eden-Stalin. Światowa sytuacja uległa zmianie w wyniku przystąpienia do wojny Stanów Zjednoczonych.
Sztab radziecki nalega na szybkie wysłanie wojsk polskich na front. Anders zwleka. W rozmowie z brytyjskim komendantem wojskowym w Kairze nie tai swego zamiaru przejścia pod angielskie dowództwo. Narada w sztabie Naczelnego Wodza. Wynika spór na temat rozmiarów ewakuacji polskich wojsk z ZSRR. Anders chce wyprowadzić wszystkie siły na Środkowy Wschód. Sikorski zarzuca mu prowadzenie na własną rękę rozmów politycznych. Dochodzi do ostrej wymiany zdań. Współpracownicy Naczelnego Wodza nalegają na dymisja Andersa. Sikorski waha się. Po odejściu Sosnkowskiego, nie chce pozbywać się drugiego popularnego generała.
Rozmowy polityczne pomiędzy Churchillem i Mołotowem. Churchill i Eden występują z propozycją uzupełnienia brytyjskich sił na Bliskim Wschodzie polskimi wojskami z ZSRR.
W opuszczonej bazie polskich wojsk porzucony sprzęt i żołnierskie mogiły. Armia odeszła do Iraku.
Sikorski ponownie w Ameryce. Z narady w Białym Domu, przed wizytą polskiego gościa: - Nie możemy być wmanewrowani w konflikt pomiędzy Rosją i Polską... Linia Curzona została wytyczona na podstawie etnograficznej.
Po starcie samolotu Sikorskiego, który leci z Montrealu do Waszyngtonu, następuje awaria silników. Szczęśliwe lądowanie maszyny na brzuchu. - To akt sabotażu - stwierdzają amerykańscy rozmówcy. W Białym Domu Sikorski zabiega o poparcie Roosevelta w sprawie polskiej granicy na Wschodzie. Prosi w tej sprawie o list prezydenta do Stalina. Amerykanie nie ukrywają konieczności polskich ustępstw. Redakcja listu świadczy o faktycznym fiasku starań Naczelnego Wodza. Stwierdza on: - Muszę rozmawiać ze Stalinem... Trzeba wszystko rozważyć od nowa.
Po powrocie do Europy premiera spotykają otwarte ataki i apele do prezydenta Raczkiewicza o usunięcie polskiego rządu "prowadzącego Polskę do zguby". Mowa jest o tajnych sprzymierzeniach w lotnictwie i groźbie buntu w armii Andersa. Interweniują zaniepokojeni Anglicy. Sikorski decyduje się na odbycie inspekcji polskich oddziałów.
Gabinet Churchilla. Brytyjski premier krytykuje polski rząd za pospieszne wysłanie do Genewy apelu w sprawie Katynia. Nalega na wycofanie apelu. Sikorski oponuje, tłumacząc to wewnętrzną sytuacją w swoim obozie. Nadchodzi wiadomość o zerwaniu przez ZSRR stosunków dyplomatycznych z polskim rządem w Londynie. Churchill mówi o potrzebie zreorganizowania tego rządu. - Szaleńcom trzeba nałożyć kaganiec.
Ambasada brytyjska w Moskwie informuje Churchilla o tworzeniu w ZSRR nowej polskiej formacji wojskowej. Padają nazwiska: Wasilewska, Berling. Sikorski przekazuje wiadomość o zerwaniu w kraju rozmów z komunistami.
Lotnisko w Anglii. W podróż inspekcyjną leci z premierem jego córka Zofia. Ostatnie pozdrowienia i apele o ostrożność.
W gabinecie ministra obrony Kukiela dzwoni telefon. Nieznany rozmówca informuje, że Sikorski zginął w Gibraltarze.
Wódz Naczelny wizytuje polskie oddziały. Meldunek Andersa: - W armii panuje ład i spokój. Ćwiczebne strzelanie świadczy o doskonałym wyszkoleniu żołnierzy. Okazuje się jednak, że jeden z pułków trzeba było wycofać z przeglądu.
Defilują karpatczycy. Widać ich oddanie dla Sikorskiego. Przemówienie: - Wypełnię i ja mój obowiązek do końca... Do Naczelnego Wodza biegnie uzbrojony żołnierz. Odbierają mu broń. Dopuszczony do Sikorskiego pyta o los swojej rodziny, która została w Rosji.
Pożegnanie premiera z korpusem oficerskim. Sikorski wyraża uznanie dla wojska, jest podtrzymany na duchu postawą żołnierzy. Informuje Andersa o reorganizacji armii na Wschodzie. Ustanawia funkcję ministra ma Bliski Wschód i powierza ją ministrowi Romerowi. To dla Andersa upokorzenie. Jedynie Romer ma upoważnienie do prowadzenia rozmów politycznych z sojusznikami.
Nadchodzą gratulacje Churchilla z powodu udanej inspekcji. Sikorski odczytuje to jako wezwanie do Londynu. Pierwszym etapem podróży będzie Gibraltar.
Pożegnanie na lotnisku w Gibraltarze. Meldunek pilota Prchala. Zaskoczyły wszystkie silniki. Wkrótce po starcie Liberator spada do morza.

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj