SONATA MARYMONCKA

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1987
• Premiera:
  1988. 05. 16
• Gatunek:
  Film psychologiczny, Film obyczajowy
• Barwny (Agfa-Gevaert), 2605 m, 95 min

"Twórcy filmu niewiele zrobili, aby się przypodobać publiczności. Cenię ich za tę uczciwość. To film nastroju, który w sposób cudowny oddaje klimat książki. Myślę, że młodzi obecnie żyjący ludzie odnajdą w tym filmie także swój los, a niekiedy tragiczną bezsilność. I to jest największa wartość ekranowej "Sonaty". Wierzę dalej w dobroczynną rolę sztuki. "Sonatę" wyświetlać jak najczęściej, a życie być może stanie się łaskawsze i mniej uciążliwe - pisała Maria Hłasko w liście do autorów filmowej "Sonaty Marymonckiej". Matka Marka Hłaski uczestniczyła zresztą w pracach nad adaptacją pierwszej powieści jej syna. Powieści przez samego pisarza niezbyt cenionej, wielokrotnie poprawianej i ostatecznie nie opublikowanej za jego życia. Drukiem ukazała się tylko część pt. "Baza Sokołowska".
Mimo że książki Hłaski uchodzą za "filmowe" nie doczekały się zbyt licznych ekranizacji. Przed Ridanem tylko trzej reżyserzy zmierzyli się z tą prozą. Byli nimi Wojciech Jerzy Has ("Pętla"), Czesław Petelski ("Baza ludzi umarłych") i Aleksander Ford ("Ósmy dzień tygodnia"). Wszystkie filmy nakręcono pod koniec lat pięćdziesiątych. Później - także z powodów politycznych - po Hłaskę nie sięgano. Pewnym wyjątkiem był "Idol" Feliksa Falka, nawiązujący do faktów z biografii i legendy pisarza.
Film Jerzego Ridana powstał na motywach debiutanckiej powieści autora "Drugiego zabicia psa". Jest to zatem nie tyle adaptacja, co interpretacja. Nic dziwnego, skoro pokolenie Ridana nie pamięta czasów stalinowskich, w których rozgrywa się akcja książki. Reżyserowi chodziło zresztą nie tyle o oddanie kolorytu epoki, co o ukazanie problemów uniwersalnych, takich jak choćby dramat nieustannego funkcjonowania na granicy między codzienną egzystencją a literacką kreacją. Film składa się z trzech części - przedwojennej, wojennej i powojennej. Każda z nich odpowiada pewnemu etapowi życia głównego bohatera - Ryśka. Reżyser najpierw ukazuje więc jego ubogie dzieciństwo na warszawskim przedmieściu, potem okupacyjną młodość spędzoną w knajpie, której właściciel kolaborował z nazistami i wreszcie dojrzałość, osiągniętą w latach pięćdziesiątych. O ile pierwsze dwa okresy zostały przedstawione dość stereotypowo, o tyle trzeci wyraźnie się wyróżnia.

Rysiek wychowuje się na warszawskim Marymoncie. Kiedy wybucha wojna, matka zostaje aresztowana za nielegalny handel i zesłana do obozu koncentracyjnego. Chrzestny Ryśka, Zieliński, załatwia mu pracę pikolaka w podwarszawskiej restauracji. Jej szef, Sęczek, denuncjuje swego wspólnika, Orzechowskiego za ukrywanie Żyda. Orzechowskiemu udaje się jednak uciec. Po wojnie Rysiek zostaje wspólnikiem kierowcy Kamińskiego. Dzięki niemu trafia do bazy samochodowej. Kamiński bezskutecznie walczy z dyrektorem o poprawę stanu technicznego samochodów. Niebezpieczne awarie są na porządku dziennym. Zepsute hamulce są przyczyną śmierci jednego z kierowców, Borkowskiego. Rysiek, któremu udało się wtedy wyskoczyć z szoferki, staje w obronie usuniętego z pracy, Kamińskiego, kradnie też cement, by za zdobyte pieniądze nasłać bandziorów na dyrektora bazy. Ostatecznie sam na niego napada. Dyrektor traci stanowisko, a samochód Ryśka ulega kolejnej awarii. Kiedy po jej usunięciu wraca do Warszawy, dowiaduje się, że szuka go milicja.

Film Jerzego Ridana - mimo że portretuje środowisko twardych, szorstkich i prostych mężczyzn - nie epatuje wulgaryzmami ani scenami alkoholowych libacji. Sporo w nim za to poezji, operowania nastrojem. Reżyserowi przyszli tu z pomocą znakomici aktorzy, którzy zagrali w niewielkich, lecz ważnych epizodach. Wielu z nich przyciągnęło do filmu samo nazwisko Marka Hłaski. [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Varia

pokaż