UMARLI RZUCAJĄ CIEŃ

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1978
• Premiera:
  1979. 09. 06
• Gatunek:
  Film wojenny, Film sensacyjny
• Barwny, 3408 m, 119 min
  
  Lokacje: Katowice - Nikiszowiec, Łódź (Stary Cmentarz przy ul. Ogrodowej , pałac Karola Poznańskiego przy ul. Gdańskiej 32, lotnisko na Lublinku, pałac Scheiblera na Placu Zwycięstwa (obecne Muzeum Kinematografii)), Pabianice (Zespół Szkół Nr 1 przy ul. Piotra Skargi 21), Chiwa w Uzbekistanie.

W ruinach orientalnego cmentarzyska toczy się krwawy pojedynek. Jednemu z walczących mężczyzn, mimo rany postrzałowej, udaje się wbić nóż w pierś przeciwnika. Kiedy wkrótce odwiedza go w czajchanie odnaleziona po latach kobieta, "Mały" wyjaśnia, dlaczego zabił: "Chciałem naprawić jakiś błąd świata". I choć Sylwia broni się przed wspomnieniami. Mały uporczywie wraca do okupacyjnej przeszłości...
Sylwia, łączniczka Edwarda - sekretarza śląskiej organizacji partyjnej, przekazuje Małemu nowe zadanie: ma ubezpieczać ucieczkę aresztowanego przez gestapo członka Komitetu PPR, Gawlasa. Precyzyjnie przygotowana akcja kończy się sukcesem, jednak Gawlas musi opuścić Komitet - jest "spalony"; Edward kieruje go wraz z Sylwią do tajnej drukarni. Na jego miejsce sekretarz proponuje Małego, ale kilku towarzyszy sprzeciwia się - nie mają zaufania do chłopca, który przyszedł do nich ze Związku Walki Zbrojnej, chcą go jeszcze wypróbować. Ich stanowisko podziela także szef sztabu, Konrad - zawodowy oficer, ściągnięty niedawno z Francji.
Tymczasem hitlerowcy przystępują do szeroko zakrojonej akcji przeciw Czerwonemu Podziemiu. Opracowany przez szefa śląskiego gestapo, Sturmbannfuhrera Bruno Kneifa, plan "Sturmglocke" zakłada przeniknięcie wyspecjalizowanych agentów do kierownictwa partii i rozszyfrowanie całej organizacji. Podobną prowokacją posłużono się przeciw sztabowi AK, który "rozpracowała" agentka Julia, nadal współpracująca z Kneifem. Tym razem zadanie takie powierzono agentowi o pseudonimie "Bubi"; działa także "Bubi zwo", dostarczający Kneifowi specjalnych informacji, a zarazem kontrolujący działania Bubiego.
Konspiracyjne zebrania Komitetu odbywają się w mieszkaniu "Mamusi" - wdowy po starym działaczu partyjnym. Mamusia intuicyjnie przeczuwa zagrożenie, radzi zmienić miejsce spotkań. Istotnie, w niedługim czasie jest u niej rewizja.
Mały, Adam i przebrany w mundur Bahnschutza Zygmunt napadają na wartownię straży kolejowej i rozbroiwszy strażników zdobywają broń. Czeka ich kilkumiesięczna rozłąka z bliskimi. Mały umawia się na wieczór z ukochaną Sylwią, ale i to spotkanie będą musieli odłożyć, gdy Mały dowie się, że Bolek postanowił pożegnać się z Krystyną, mieszkającą w domu wdowy Maks, która podpisała volkslistę. Przeczucia nie myliły go: rozpoznawszy w Bolku poszukiwanego listem gończym wdowa Maks skuszona wysoką nagrodą donosi hauptsturmfuhrerowi Haferowi o miejscu pobytu chłopca. Niemcy otaczają dom, w ostatniej chwili Bolek ucieka przekopem w piwnicy do bieda-szybu; udaje mu się zmylić pogoń i przy pomocy Małego, który zza hałdy obserwował sytuację, uciec. Rozjuszony niepowodzeniem Hafer każe zamknąć i Krystynę, i wdowę Maks w domu, który żołnierze podpalają miotaczami ognia...
Mamusię odwiedza nieoczekiwanie Bogumił, jej rzeczywisty syn: szuka kontaktu z Edwardem, chce ze swymi żołnierzami z AK dołączyć do organizacji. Mimo wahań Mamusi Edward przyjmuje propozycję, leśny oddział Adama ma wypróbować nowych sprzymierzeńców.
Konrad i Maria wizytują dobrze zamaskowany bunkier partyzancki Adama. Szef sztabu przyprowadza "leśnym" dwóch rosyjskich jeńców, zbiegłych z obozu; starszy z nich Wasyl, informuje o planowanym w okolicy zrzucie broni. W powrotnej drodze Maria wyznaje Konradowi miłość, niemal zmusza go do fizycznego zbliżenia. Nieopatrznie wspomina potem, że widziała go z piękną kobietą, z którą spotykał się także Bogumił, Konrad czuje się zagrożony: "Dla kogo pracujesz? Co o mnie wiedzą?" krzyczy i strzałem z rewolweru zabija nie rozumiejącą niczego dziewczynę.
Rozpoczyna się "czarna seria". Niemcy wytropili drukarnię. Gawlas umożliwia ucieczkę Sylwii, a sam z determinacją rzuca się z odbezpieczonymi granatami na napierających Niemców. Ale Sylwia nie wróci już do kolegów - przepada bez wieści, sądzą, że została ujęta i zginęła w obozie koncentracyjnym...
Niemcy odnajdują także słynny bunkier - w wielogodzinnej, zaciętej walce ginie niemal cały oddział partyzancki, ginie także Bolek, usiłujący wyprowadzić niedobitki z okrążenia...
Druga grupa "leśnych" oczekuje na odległej polanie zapowiedzianego zrzutu. Ale nadlatujący samolot kołuje i zawraca, natomiast wokół polany grupują się oddziały niemieckie. To pułapka - Adam wstrzymuje zapalenie sygnalizacyjnych ognisk, lecz Wasyl mimo to podpala chrust. Osaczeni z trzech stron partyzanci desperacko usiłują przedrzeć się przez bagna. Zdziesiątkowana grupa wydostaje się z zasadzki, sąd wojenny nad Wasylem ujawnia, że był członkiem armii Własowa i pracował dla gestapo.
Kneif przystępuje do ostatniej fazy planu. Aresztuje Edwarda, który jako człowiek o wyjątkowym autorytecie, skupiający wokół siebie całe Czerwone Podziemie jest centralnym punktem tego planu. Rozpoczyna się seria "towarzyskich rozmów", przesłuchań i tortur, podczas których Kneif usiłuje namówić Edwarda do współpracy. Sekretarz zdecydowanie odmawia, ale Kneif nie rezygnuje.
Aresztuje jego żonę, a gdy Ewa - choć doprowadzono ją podczas bestialskich przesłuchań do poronienia - milczy, Kneif z premedytacją zwalnia ją z więzienia, aby podejrzenie o współpracę z gestapo było dla niej długotrwałą moralną torturą. Oprawcy podejmują coraz bardziej wyrafinowane próby: pokazują Edwardowi ciała zakatowanych przyjaciół, aranżują wizytę Bogumiła, by porazić więźnia ujawnieniem jego współpracy z wrogiem. Na próżno.
Następują masowe aresztowania - gestapo więzi kilkaset osób wskazanych przez Konrada - Bubiego i Julię - Bubi zwo. Ale podziemie nie zaprzestaje działań dywersyjnych: nadal "leśni" atakują przegrupowujące się oddziały niemieckie. Mały z Ewą i Zygmuntem dokonują śmiałego zamachu na Hafera, bliskiego współpracownika Kneifa...
Po wojnie Bogumiłowi udaje się zatrzeć ślady zdradzieckiej kolaboracji. Jako szef miejscowego Urzędu Bezpieczeństwa pod zarzutem współpracy z obcym wywiadem więzi dawnych kolegów - żołnierzy walczącego podziemia, usiłując zlikwidować ewentualnych świadków swej okupacyjnej działalności. Ma nadzieję, że nie zostanie tu długo, w czym podtrzymuje go opuszczająca właśnie kraj Julia.
Amerykańska strefa okupacyjna Niemiec. W starym pałacyku przebywają byli oficerowie hitlerowscy, snują plany na przyszłość, liczą na swą ponowną przydatność. Do obersturmbannfuhrera Kneifa podchodzi Adam w mundurze majora WP wraz z dwoma żandarmami MP i w imieniu Trybunału Ekstradycyjnego aresztują go. Zza firanek obserwuje tę scenę Konrad...
Adam zjawia się w gabinecie Bogumiła. Przekazuje nakaz uwolnienia Małego i pod zarzutem współpracy z hitlerowcami aresztuje Bogumiła - zeznania Kneifa nie pozostawiają żadnych wątpliwości...
Mały pragnie odzyskać Sylwię, ma nadzieję, że to spotkanie po wielu latach będzie uwieńczeniem młodzieńczej miłości. Ale Sylwia nie wróci z nim do Polski. "Zabiłeś mego męża - wyznaje. - Konrad był moim mężem"... [kjn; Filmowy Serwis Prasowy 1979/6]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj