MIASTO NIEUJARZMIONE

• Tytuł alternatywny: ROBINSON WARSZAWSKI

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1950
• Premiera:
  1950. 12. 07
• Gatunek:
  Film psychologiczny, Film wojenny
• Czarno-biały, 2601 m, 86 min
  
  Pokazana w sierpniu 2002, określona jako "pierwotna", wersja filmu trwała 80 min
  
  Film powstawał od lata 1948. W okresie październik 1948 - styczeń 1949 zdjęcia kręcono w atelier w Łodzi, następnie kręcono zdjęcia zimowe w Warszawie. Okres zdjęciowy trwał do maja 1949.
  Lokacje: m.in. gruzy warszawskiej Starówki, ul. Długa i Barokowa, ul. Chłodna, okolice pl. Napoleona, kamienice na rogu Orlej i Leszna, ul. Czackiego, Wrocław (sceny wysadzania Warszawy).

Zainspirowana wspomnieniami znanego kompozytora, Władysława Szpilmana, opowieść o tragicznych losach osamotnionego wśród ruin "warszawskiego Robinsona", usiłującego przeżyć dramatyczne wydarzenia roku 1944: stłumienie Powstania Warszawskiego, przymusową ewakuację ludności i bezwzględną zagładę miasta. Po upadku powstania warszawskiego pozostaje w ruinach miasta samotny mężczyzna, Rafalski, "warszawski Robinson". Ratuje od śmierci Krystynę. Niemcy wysadzają w powietrze resztki miasta, zamieniają je w gigantyczne rumowisko. Żyją tu także trzej powstańcy (chcą przedostać się na prawy brzeg Wisły; jeden z nich Andrzej, zakochuje się w Krystynie) oraz radziecki spadochroniarz, który drogą radiową przesyła wiadomości o ruchach wojsk niemieckich. Otoczony przez Niemców skierowuje ogień radzieckiej artylerii na siebie i ginie. Warszawa zostaje wyzwolona. Wojska radzieckie i polskie ruszają w kierunku Berlina.

Losy filmu są niezwykle skomplikowane. Pierwsza wersja scenariusza autorstwa Jerzego Andrzejewskiego i Czesława Miłosza powstała już w roku 1945. Scenariusz był inspirowany wspomnieniami Władysława Szpilmana i opowiadał o - analogicznie do powieści Defoe - ludzkiej samotności i zagrożeniu. Robinson był świadkiem zagłady miasta, swego świata. Dziewczyna Krystyna, którą uratował od śmierci i pokochał, odeszła z innym - powstańcem Andrzejem. Robinson, znów samotny jak na początku, zginął od przypadkowej kuli tuż przed wyzwoleniem Warszawy. Jednak kierownictwo "Filmu Polskiego" wysunęło wobec scenariusza szereg zastrzeżeń i postanowiło o zrealizowaniu w pierwszej kolejności filmu "bezpośrednio opowiadającego o powstaniu warszawskim". Film taki w ostateczności nie powstał. Jednocześnie cały czas trwały prace nad zmianami w scenariuszu (w wyniku tych zmian swoje nazwisko wycofał Czesław Miłosz). Ostatecznie w 1948 skierowano do produkcji scenariusz bardzo odbiegający od wersji pierwotnej: obok Rafalskiego i Krystyny pojawiło się trzech bojowników AL próbujących przedrzeć się do Rosjan na prawy brzeg Wisły. Wprowadzono też sceny obrad sztabu niemieckiego podejmującego decyzje o zniszczeniu miasta, a na początku i końcu filmu miały pojawić się sceny współczesne: pierwszy epizod miał pokazywać członków rządu, którzy, oglądając ruiny Warszawy, podejmują decyzję odbudowy. Epizod końcowy miał eksponować efekty tej decyzji. W wyniku dalszych przeróbek klamra ta została ze scenariusza usunięta. W 1949 powstała pierwsza wersja filmu, w której jeszcze bardziej wyeksponowany został wątek bojowników AL, a w ostatniej scenie filmu Rafalski obserwuje przemarsz żołnierzy LWP przez Warszawę w drodze na Berlin. W tej wersji film zaprezentowano uczestnikom Zjazdu Filmowców, który odbył się w dniach 19-22 listopada 1949 w Wiśle. Pomimo wielkiej ilości zmian, całkowicie wypaczających idee scenariusza Andrzejewskiego i Miłosza, film spotkał się z olbrzymią falą krytyki, m. in. skrytykowano jako "zbyt formalistyczną" muzykę autorstwa Artura Malawskiego. Film poddano dalszym przeróbkom, wprowadzono nową postać radzieckiego radiotelegrafisty "Fiałki", który ukrywa się w ruinach Warszawy wraz z Rafalskim i AL-owcami, dokręcono wiele scen dziejących się na prawym brzegu Wisły. Powstała też nowa muzyka do filmu, tym razem autorstwa Romana Palestera. W ostateczności zmieniono też tytuł, teraz zamiast "Robinson warszawski" nazywał się "Miasto nieujarzmione". Dopiero w tej wersji film w grudniu 1950 pojawił się na ekranach.
W 2002 TVP (2 sierpnia) pokazała "pierwotną" wersję filmu. Nie jest do końca jasne, czy tak jest w istocie. Co prawda film nosi tytuł "Robinson warszawski" a treść odpowiada powyżej podanemu opisowi scenariusza (m. in. brak postaci Fiałki), ale jednocześnie słyszymy muzykę Palestera. Najprawdopodobniej jest to jedna z pierwszych przeróbek dokonanych bezpośrednio po Zjeździe w Wiśle. Jest prawie pewne, że wcześniejsza wersja filmu (z muzyką Malawskiego) nie zachowała się. [J.C.]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Nagrody

schowaj

• 1951
  Karlovy Vary (Międzynarodowy Festiwal Filmowy)-Wyróżnienie Specjalne
  "za przedstawienie walki narodu polskiego z hitlerowskim okupantem i za przypomnienie faszystowskich zbrodni, co umacnia nas w walce o utrzymanie światowego pokoju"