POPIÓŁ I DIAMENT

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1958
• Premiera:
  1958. 10. 03
• Gatunek:
  Film psychologiczny, Film polityczny
• Czarno-biały, 2917 m, 97 min
  
  Lokacje: Trzebnica (kapliczka Św. Jadwigi Śląskiej na tzw. Kaplicznym Wzgórzu), Wrocław (Hotel "Monopol" przy ul. Modrzejewskiej 2, wiadukty kolejowe nad ulicami: Komandorska, Zielińskiego, estakada kolejowa przy ul. Bogusławskiego i Nasypowej, ulica Franciszkańska, kościół Świętej Barbary przy ul. Świętego Mikołaja - obecnie Cerkiew Katedralna, wysypisko w dzielnicy Krzyki).

Powieść Jerzego Andrzejewskiego "Popiół i diament" była jednym z najbardziej przez komunistyczne władze popieranym polskim utworem literackim. Obowiązkowa lektura szkolna, ponad 20 wydań w czasach PRL-u - te fakty mówią same za siebie. Uznawano ją wówczas w Polsce (choć nie wszyscy) niemal za arcydzieło, za jedną z najważniejszych rodzimych powieści XX wieku. Nieco skromniej, lecz również z należytym pietyzmem, traktowano ekranizację Andrzeja Wajdy. Jedynie w drugim obiegu można było publikować opinie, odbiegające od urzędowego stereotypu. Andrzej Werner pisał: "W powieści, ale zwłaszcza w filmie (dzięki kondensacji niezwykle ekspresywnej formy), dokonano zabiegu, który można by nazwać stworzeniem fałszywego klimatu tragicznego. Dzieje się tak przez sugestię świadomości bohaterów, którym kazano działać w społecznej i moralnej próżni"("Polskie, arcypolskie"). Po przełomie politycznym w 1989 roku pojawiły się głosy oficjalnie krytykujące powieść Andrzejewskiego, a pośrednio również jej ekranową wersję. Nagle "jedna z najważniejszych polskich książek ostatniego półwiecza" okazała się "tendencyjna" (choć nie pozbawiona walorów literackich), "zapowiadająca socrealizm", "pełna fałszywych tonów", pochwalna wobec "nowego porządku przyniesionego na sowieckich bagnetach". O ekranizacji "Popiołu i diamentu" (1958) pisano łaskawiej, ale i tu głosy były podzielone. Zarzucano Wajdzie, że pokazał nieprawdziwy obraz tuż powojennej Polski, z drugiej jednak strony podkreślano, że to młody akowiec Maciek Chełmicki, a nie pepeerowiec Szczuka, stał się prawdziwym bohaterem filmu i reprezentantem prawdziwych wartości. Owo subtelne przesunięcie akcentów dostrzeżono zresztą również pod koniec lat pięćdziesiątych, ale wówczas uchodziło ono raczej za niemiły zgrzyt, a nawet przekłamanie, kładące się cieniem na "słusznej" wymowie filmu. Większość zarzutów pod adresem kinowej wersji "Popiołu i diamentu" dotyczyła jednak głównie interpretacji wydarzeń historycznych i sytuacji politycznej "zaraz po wojnie" (taki tytuł miała pierwotnie nosić powieść Andrzejewskiego). Nawet najsurowsi krytycy (tak "z lewa", jak i "z prawa") nie odważyli się podważać artystycznych walorów dzieła Wajdy. Zgodnie wskazywali na mistrzowskie operowanie zwięzłą metaforą (zamiast epickiej rozwlekłości) i ostrymi kontrastami (niektórzy wywodzili poetykę filmu z ekspresjonizmu) oraz znakomite aktorstwo, zwłaszcza Zbigniewa Cybulskiego i Bogumiła Kobieli, których wielka kariera zaczęła się właśnie od tego filmu. Szczególnie kreacja Cybulskiego zwróciła uwagę krytyki i na długo zapadła w pamięć widzom. Jego Maciek Chełmicki zachowaniem bardziej przypominał bohaterów Jamesa Deana niż akowskiego konspiratora (Zygmunt Kałużyński). Mentalność, którą reprezentował, bliższa była młodym ludziom anno 1958 niż ich rówieśnikom z połowy lat czterdziestych. Może właśnie dlatego tak zafascynowała współczesnych widzów. Może właśnie także dlatego legenda Cybulskiego jest żywa do dziś. 8 maja 1945 roku. Młody akowiec, Maciek Chełmicki, otrzymuje rozkaz zastrzelenia sekretarza KW PPR. Zbieg okoliczności powoduje, że zabija kogoś innego. Spotykając się twarzą w twarz ze swoją ofiarą doznaje szoku. Staje przed koniecznością powtórzenia zamachu. Poznaje Krystynę, dziewczynę pracującą jako barmanka w restauracji hotelu "Monopol". Uczucie do niej uświadamia mu jeszcze bardziej bezsens zabijania w chwili zakończenia wojny. Wierność złożonej przysiędze, a tym samym obowiązek podporządkowania się rozkazowi, przeważa szalę. Czyni odpowiednie przygotowania, w czasie których zjawia się w jego pokoju hotelowym Krystyna. Maciek korzysta z okazji, kiedy sekretarza KW, Szczukę, wywołują z urządzonego z okazji zwycięstwa bankietu do Urzędu Bezpieczeństwa. Zabija Szczukę, sam zaś ginie zastrzelony przypadkowo przez patrol polskich żołnierzy, ponieważ nie posłuchał wezwania do zatrzymania się.

Fragment filmu

pokaż

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Varia

pokaż

Nagrody

schowaj

• 1959
  Złota Kaczka (przyznawana przez pismo "Film")
  w kategorii: najlepszy film polski; za rok 1958; wręczona 26 listopada 1959
• 1959
  Wenecja (MFF)-nagroda FIPRESCI
• 1960
  Vancouver (Międzynarodowy Festiwal Filmowy)-nagroda Kanadyjskiej Federacji Stowarzyszeń Filmowych
• 1962
  Nagroda "Srebrny Laur D. O. Selznicka"
• 1961
  Nagroda Zachodnioniemieckiej Krytyki Filmowej
• 1961
  Ibadan (MFF)-Dyplom Uznania
• 1960
  Kryształowa Gwiazda, Nagroda Francuskiej Akademii Filmowej
  w kategorii: najlepsza aktorka zagraniczna
  Ewa Krzyżewska
• 1965
  Nagroda Czechosłowackiej Krytyki Filmowej
• 1967
  Addis Abeba (MFF)-Wyróżnienie
• 1999
  Koniec wieku - ankieta "Polityki"
  7 miejsce w ankiecie "Najciekawsze filmy polskie XX wieku"

Patrz także:

schowaj

• 1957
  STARY MŁYN
  Etiuda szkolna / Andrzej Jerzy Piotrowski
• 1974
  POPIÓŁ I DIAMENT
  Spektakl telewizyjny / Jerzy Andrzejewski / Zygmunt Hübner
• 1985
  ZRZUTKA
  Etiuda szkolna / Antoni Borzewski