MATKA COURAGE I JEJ DZIECI

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1997
• Premiera:
  1997. 09. 29
• 103 min

Jedna z najgłośniejszych sztuk Bertolta Brechta (1898-1956), wystawiona po raz pierwszy w Zurichu w kwietniu 1941 r. Słynna autorska inscenizacja "Matki Courage i jej dzieci", pokazywana także w Paryżu, Londynie i Warszawie, była pierwszą premierą na scenie Berliner Ensemble, teatru założonego w 1949 r. przez Brechta i Helenę Weigel. Właśnie ona, żona i najbliższa współpracowniczka niemieckiego dramaturga, wykreowała najbardziej znaną w dziejach teatru Mutter Courage. Odtwórczyniami tej postaci zawsze zresztą bywały aktorki wybitne, w Polsce m.in. Ida Kamińska w Teatrze Żydowskim, Irena Eichlerówna w Narodowym, Lidia Zamkow w Teatrze TV przed laty, a w tej inscenizacji - Anna Polony. Tytułowa bohaterka dramatu weszła na stałe do słownika mitów i tradycji kultury europejskiej, a Brechtowska kronika wojny trzydziestoletniej 1618-48 wciąż odsłania nowe, dawniej nie dostrzegane znaczenia. Pisany w latach 1939 r. dramat, był oskarżeniem i ostrzeżeniem przed okrucieństwami i bezsensem wojny, "Wyobrażałem sobie, że ze scen kilku wielkich miast zabrzmi ostrzeżenie sztukpisa, ostrzeżenie, iż bardzo długo lyżkę musi mieć ten, kto chce śniadać z diabłem. Nie doszło do takich przedstawień. (...) Sceny dostaly się o wiele za wcześnie w ręce wielkich rabusiów" wspomniał po latach autor. Dziś sztuka staje się raczej studium ludzkich losów i charakterów. Krakowski spektakl przygotowany z udziałem wybitnych aktorów i wielu statystów, został zrealizowany w monumentalnych dekoracjach, ze scenografią Barbary Kędzierskiej i zdjęciami Krzysztofa Ptaka, które epickiej historii dodają wręcz poetyckich walorów wizualnych. Widowisko telewizyjne z filmową narracją, w którym wyraźnie wyczuwa się rękę reżysera Laco Adamika, to inscenizacja odpowiadająca wrażliwości współczesnych teatromanów. Markietanka Anna Fierling, zwana Matką Courage, podąża za armią wraz z trojgiem swych dzieci z różnych ojców: niemą Katarzyną, nierozgarniętym Schweizerkasem i sprytnym, głodnym wojennej przygody Eilifem. Ciągnie wyładowany towarami wóz przez pobojowiska Europy, targanej konfliktami politycznymi, dynastycznymi i religijnymi, wierząc święcie, że od losów pułku i przebiegu wojny zależy byt jej i dzieci. Pokój może ich zrujnować, wojna pozwoli wyżywić, trochę przenikliwości i sprytu wystarczy, by ubić mnóstwo dobrych interesów. Wewnętrzny konflikt pomiędzy kobietą interesu a matką, która kocha swoje dzieci, drży o nie i broni, jak umie - jest podstawowym źródłem dramatyzmu w sztuce. Przez lata tułaczki Anna Fierling wyzbyła się wszelkich złudzeń. Zna wszystkie paradoksy wojny i całą obłudę tych, którzy ją prowadzą. Mówią, że jest to wojna religijna, o wiarę i miłość Boga, a gwałcą i mordują bez opamiętania. Walczą rzekomo o prawdę, sprawiedliwość, piękne idee, a chodzi im w istocie tylko o własny zysk. Zwycięstwa i klęski możnych - bez różnicy - drogo kosztują prostych ludzi. Dlatego Matka Courage bez skrupułów zmienia flagi powiewające nad jej budą, byle ocalić głowę i towar. Wypiera się jednego syna, byle ratować dwoje pozostałych dzieci. Nie gardzi przekupstwem, pochlebstwem, oszustwem, by wynieść z wojny tyle korzyści, ile się da. Równocześnie gotowa jest stracić dorobek życia i nawet szansę ułożenia sobie dostatniej przyszłości u boku Kucharza po wojnie - dla dobra dzieci. Jednak wszystkie jej rachuby zawodzą, w tym świecie wywróconym na opak. To co wczoraj było aktem odwagi, dziś staje się zbrodnią - tak ginie drugi syn Matki Courage, Eilif, który "popełnił jeden czyn bohaterski za dużo" i został za to powieszony. To co w pierwszej chwili wydawało się niewybaczalną zdradą wobec rodaków i współwyznawców wydanych na krwawą rzeź, za chwilę staje się usprawiedliwionym działaniem w obronie własnej - dlatego traci życie jedyna "chora na litość" osoba, biedna niemowa Katarzyna, głucha na groźby i szantaże obcych i swoich. Nawet Kapelan, który poczuł się lepszym człowiekiem, odkąd "zszedł na psy", potępia "hienę wojenną". Tymczasem Matka Courage wychodzi z wojny biedniejsza niż kiedykolwiek. Opuszczona przez tych, którzy korzystali z jej dobroci, po stracie dzieci zostaje zupełnie sama. "Hola, zabierzcie mnie ze sobą" - woła do oddalających się żołnierzy. Czy wszystkie nieszczęścia, które ją spotkały, nie zdołały zniszczyć jej wiary w potęgę i moc wojny? Czy nie umie już żyć inaczej? Stara, wynędzniała kobieta samotnie ciągnie swój wóz. [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Patrz także:

schowaj

• 1974
  MATKA COURAGE I JEJ DZIECI
  Spektakl telewizyjny / Bertolt Brecht / Lidia Zamkow
• 1983
  MATKA COURAGE I JEJ DZIECI
  Spektakl telewizyjny / Bertolt Brecht / Andrzej Rozhin