PRZYBYSZ Z NARBONY

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1996
• Barwny, 134 min

"Wielki pisarz tematu żydowskiego" powiadał, że celem jego twórczości jest wystawienie macewy (nagrobka) narodowi żydowskiemu - ocalenie pamięci o życiu, kulturze, obyczajach ludu tylekroć w ciągu dziejów skazywanego na zagładę. W twórczości Juliana Stryjkowskiego (1905-96) wyróżniają się dwa zasadnicze nurty - jeden przypomina zaginiony świat Żydów galicyjskich ("Głosy w ciemności", "Austeria", "San Azrila", "Echo"), drugi sięga do korzeni kultury żydowskiej ("Odpowiedź", "Król Dawid żyje!", "Juda Makabi" i inni). "Przybysz z Narbony" zwraca się ku odległej przeszłości, lecz pisarz opatrzył powieść dedykacją współczesną: "Powstańcom Getta Warszawskiego poświęcam", jakby podpowiadając, że zagłada Żydów w XV-wiecznym barrio i XX-wiecznym getcie to kolejne odsłony tego samego dramatu, ciągnącego się poprzez stulecia. - Żydów palono, mordowano zawsze, z przerwami... - Nam dzięki Bogu udało się żyć "w przerwie"... - odpowiada przybyszowi z Narbony jeden z członków żydowskiej społeczności żyjący na peryferiach nie wymienionego z nazwy hiszpańskiego miasta. Nadciągają jednak czasy groźne. Akcja spektaklu rozgrywa się w 1492 r. podczas wojen z Maurami, w czasach szalejącej inkwizycji, która oskarżonym o potajemne wyznawanie dawnej wiary marranom (formalnie ochrzczeni wyznawcy religii mojżeszowej) gotowała śmierć na stosie i zapoczątkowała exodus Żydów z Hiszpanii.
Widowisko jest epickim freskiem historycznym o wręcz sensacyjnej konstrukcji fabularnej. Na tle burzliwych dziejów żydowskiej wspólnoty rozwija się liryczny, subtelny wątek miłości głównego bohatera do chrześcijańskiej dziewczyny. Don Eli z Narbony przybywa do domu don Baltazara na uroczystość konfirmacji jego najmłodszego, ukochanego syna Chaimka. Czcigodna małżonka rabina donia Clara i wszyscy domownicy są poruszeni wezwaniem głowy rodu do inkwizytora. Przedłużająca się ponad zwykłą miarę rozmowa może oznaczać, że inkwizytor domaga się wyjawienia nazwisk nowochrześcijan, chce nakłonić rabina do zdrady i uczynić go swym sprzymierzeńcem w walce z jego własnym narodem. Przewijający się przez dom don Baltazara rabini z różnych stron, przyjaciele i krewni widzą rozmaite warianty rozwiązań - mówią o "wytargowaniu" bulli u papieża, zbrojnym zamachu, jak w Saragossie, o ucieczce i o trwaniu w niemym uporze na własnej ziemi, by ocalić ducha narodu. Nawet przyjęcie chrztu dla ratowania życia nie chroni przed prześladowaniami, wygnaniem ani śmiercią. Eli jest świadkiem publicznego procesu, ogłoszenia i wykonania wyroku na trzech skazańcach. Urzędnik inkwizycji podburza chrześcijański lud miasta, odwołując się do najniższych instynktów; sędzia trybunału okazuje łaskę dwóm oskarżonym, którzy "przyznali się do winy", skazując ich na uduszenie, żeby nie cierpieli w płomieniach; zatwardziały w swojej wierze Miquel ginie w męczarniach na stosie. Przybysz z Narbony, wtrącony do więzienia za publiczne okazanie współczucia bratu w wierze, stając przed obliczem inkwizytora pyta o źródła nienawiści chrześcijan do Żydów. W uczonej, a zarazem żarliwej dyspucie pada wiele argumentów. Zapalczywy młodzieniec buntuje się przeciw próbom zdeptania jego narodu, uczynienia z jego współbraci stada bezwolnie idącego na śmierć. Nawiązuje kontakty z młodymi ludźmi, którzy są gotowi na wszystko, z prostym ludem barria, który oczekuje przywódcy, jakiegoś znaku. Podejmuje się dokonać zamachu na inkwizytora, choćby sam miał przy tym zginąć, bo będzie to śmierć życiodajna. Nie można dłużej żyć w poczuciu nieustannego zagrożenia - śmiercią i zdradą, nawet ze strony najbliższych, najbardziej czcigodnych, w atmosferze wzajemnych podejrzeń i oskarżeń, obłudy i nienawiści. Eli Ibn Gajat, wojownik z rodu poetów, romantyczny buntownik, nie potępia tych, którzy nade wszystko chcą żyć. W zetknięciu z cierpieniem zło i dobro mieszają się, taki już jest ten świat. Ale są takie wartości, za które on gotów jest oddać własne życie. [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj