PRAWIEK I INNE CZASY

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1998
• Premiera:
  1998. 04. 02
• 100 min

"Prawiek jest miejscem, które leży w środku wszechświata. Gdyby przejść szybkim krokiem Prawiek z północy na południe, zabrałoby to godzinę. I tak samo ze wschodu na zachód. A jeśliby kto chciał obejść Prawiek naokoło, wolnym krokiem, przyglądając się wszystkiemu dokładnie i z namysłem - zajmie mu to cały dzień. Od rana do wieczora" - tak zaczyna się "Prawiek i inne czasy", książka, która w ubiegłym roku zdobyła m.in. Nagrodę Fundacji im. Kościelskich i nominację do nagrody literackiej "Nike". Tymi samymi słowami otwiera swój spektakl Piotr Tomaszuk. Jego ufność w siłę i obrazowość prozy Olgi Tokarczuk narzuca się niemal od razu. Reżyser każe aktorom mówić tekst przeważnie w trzeciej osobie, co przypomina czytanie książki z podziałem na role. Metoda teatralnej narracji również przywodzi na myśl zastosowaną w powieści. Blisko osiemdziesięcioletnie dzieje rodów Niebieskich i Boskich opowiedziane są "krótkimi liźnięciami czasu" (określenie Olgi Tokarczuk). Reżyser w ślad za pisarką prezentuje najważniejsze epizody z życia kolejnych pokoleń obu rodzin od czasów I wojny światowej do współczesności. Miejsce akcji jest zawsze to samo: Prawiek - podkielecka wioska, której z czterech stron świata strzegą czterej archaniołowie. Losy bohaterów nie należą do heroicznych ani niezwykłych, mimo że przez okolicę przewalają się kolejne wojenne i polityczne nawałnice. Rytm życia wyznaczają w Prawieku odwieczne ceremonie ślubów, chrzcin i pogrzebów. Nieprzypadkowo wybór padł na obrzędy sakralne. Ich specyfika polega wszak na przeniknięciu się dwu porządków: realnego i mityczno-religijnego. W literackim świecie Olgi Tokarczuk i w spektaklu Piotra Tomaszuka mit jest tak samo ważny jak rzeczywistość, sen na równych prawach współistnieje z jawą, irracjonalna wizja z racjonalnym konkretem. "Jestem pewna, że mity wciąż działają, wciąż są aktywne. To coś w rodzaju podziemnych rzek, które płyną bez względu na to, co zbuduje się na powierzchni. Na powierzchni wiele może się zmieniać, przychodzą i odchodzą mody, ale mit buduje szkielet psychiki. Dlatego pojawia się w nowych dekoracjach, ubraniach, zmieniają się tylko detale" - mówiła w jednym z wywiadów autorka "E.E."
Jej "Prawiek..." to nie tylko rodzinna saga, lecz także - a może przede wszystkim - próba kreacji nowej mitologii. W inscenizacji telewizyjnej zostało to bardzo mocno podkreślone. Następujące po sobie pokolenia Michała i Genowefy, Misi i Pawła, Ruty i Izydora ze skrawków zwykłych, codziennych zdarzeń niepostrzeżenie budują rzeczywistość mityczną. Ich losy przeplatane są monologami Dziedzica Popielskiego, który utraciwszy wiarę konstruuje nową wersję biblijnej opowieści o stworzeniu świata. Drugą kluczową postacią spektaklu jest Kłoska. Ta - w przeciwieństwie do obszarnika - "oprowadza" widza po ogrodach ziemskich rozkoszy, trwóg i cierpień. Współautorem pierwszej ekranowej adaptacji powieści jest Sebastian Majewski, związany z wysoko cenionym przez pisarkę teatrem "Wierszalin". Spektakl zrealizowany we Wrocławskim Ośrodku Telewizyjnym to nie jedyna próba przeniesienia "Prawieku..." na scenę. Wcześniej wystawiono go jeszcze trzykrotnie w różnych teatrach Polski. Spełniło się w ten sposób jedno z marzeń Olgi Tokarczuk: "Kiedy widzi się aktorów, którzy wcielają się w wymyślone przeze mnie postacie, kiedy wypowiadają słowa z mojej książki, można poczuć się jak ludzki Bóg". [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj