SKOWRONEK

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1999
• Premiera:
  2000. 04. 03
• Barwny, 90 min

Sztuki Jeana Anouilha, podobnie jak dramaty Jeana Giraudoux, na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych należały do żelaznego repertuaru polskich teatrów. "Antygona", "Skowronek", "Zaproszenie do zamku", "Becket, czyli honor Boga" były wystawiane na czołowych scenach. Potem moda na dramat francuski, w tym i Anouilha przeminęła. Jednak mimo upływu lat jego najwybitniejsze sztuki wciąż bywają źródłem reżyserskich inspiracji i powracają w nowych inscenizacjach.
Napisany w 1953 roku "Skowronek" to jeden z najważniejszych dramatów w dorobku autora "Dzikuski", a zarazem jeden z najlepszych utworów literackich, których bohaterką jest Joanna d'Arc. Postać i dzieje Dziewicy Orleańskiej zostały w ostatnich miesiącach przypomniane szerokiej publiczności przez głośny film Luca Bessona. Spektakl Krzysztofa Zanussiego, nota bene debiutującego w Teatrze TV, stanowi swoisty komentarz do dzieła Bessona, a jednocześnie odrębną wizję dziejów najsławniejszej francuskiej świętej. Joanna d'Arc urodziła się około roku 1412 jako najmłodsza córka wieśniaka z Domremy. Trwała wówczas wojna między Francją i Anglią, nazwana później przez historyków stuletnią. Zwycięstwo Anglików było niemal przesądzone, gdyż po ich stronie opowiedzieli się Burgundczycy. Traktat z Troyes z 1420 roku zabraniał delfinowi Karolowi prawa do korony. I właśnie w tym mniej więcej czasie młodziutka Joanna zaczęła słyszeć "głosy". Należały one - jak twierdziła - m.in. do św. Michała i nakazywały przerażonej analfabetce poderwać rodaków do walki oraz doprowadzić do koronacji następcy tronu, stojącego zresztą na krawędzi bankructwa. Po czym, wbrew wszelkiemu prawdopodobieństwu i rozmaitym przeszkodom, wszystko to się udało. Armia pod wodzą Joanny wyzwoliła Orlean, upokorzyła Anglików pod Patay, a do niedawna zagubiony i bezwolny delfin został królem Karolem VII. Bohaterska dziewczyna pragnęła kontynuować walkę, lecz świeżo upieczony monarcha był odmiennego zdania. W czasie bitwy pod Compiegne Joanna trafiła do burgundzkiej, a potem brytyjskiej niewoli. Anglicy przekazali ją z kolei sądowi inkwizycyjnemu w Rouen. Karol VIII nie zrobił nic, by jej pomóc. Co gorsza, w chwili najcięższej próby, dziewczyna przestała słyszeć "głosy", dzięki którym dokonała tego, co wydawało się niemożliwe. Oskarżona o czary, rozpustę i herezję spłonęła na stosie, licząc zaledwie dziewiętnaście lat. W ćwierć wieku później Karol VII zarządził proces rehabilitacyjny. W 1909 roku Dziewica Orleańska została beatyfikowana, a w 1920 - kanonizowana.
Jean Anouilh zbudował fabułę "Skowronka" na koncepcie "teatru w teatrze". Osią intrygi jest proces, w czasie którego kluczowe fragmenty biografii oskarżonej są odgrywane, by dostarczyć sądowi dowodów jej winy bądź niewinności. Stwarza to intelektualny dystans do przedstawianych wydarzeń, niejako chroni widza przed emocjonalnym zaangażowaniem w akcję. Ten analityczny sposób uprawiania sztuki Krzysztof Zanussi uczynił fundamentem swej inscenizacji. Odgrywane są więc wyjątki z życiorysu Joanny, a także - bardzo wyraźnie - sam proces. Aktorzy siedzą na scenie wspólnie z widzami, raz nawet pojawia się reżyser, rzucając krótką techniczą uwagę. Mimo tej z góry założonej, podwójnej "sztuczności", przedstawienie szybko nabiera tempa (świetny montaż!) i niespodziewanej dramaturgii. Duża w tym zasługa umiejętnego operowania światłem i stylizowanej, chóralno - orkiestrowej muzyki, znakomicie podkreślającej kulminacyjne momenty spektaklu. Największe brawa należą się wszakże aktorom, którzy z godną podziwu naturalnością poruszają się między konkretem telewizyjnego studia a teatralną umownością. Nie zaniedbują przy tym psychologicznej prawdy postaci, pozwalają w pełni wybrzmieć złożonej, religijno - moralnej, humanistycznej i historiozoficznej problematyce tekstu Anouilha. Kinga Preis w roli Joanny tworzy jedną z najlepszych kreacji w swej dotychczasowej karierze; ryzykownie obsadzony (akcent!) Ukrainiec Bohdan S. Stupka doskonale sprawdza się jako cyniczny pragmatyk Warwick; zaś Karol Strasburger udowadnia, że u dobrych reżyserów nawet epizody wychodzą mu lepiej niż dowcipy w teleturniejach.
I jeszcze jedno, co fascynuje w debiutanckim telewizyjnym teatrze Krzysztofa Zanussiego. Tragiczne losy Joanny d'Arc, nawet pokawałkowane skalpelem oschłego intelektualisty, wciąż nie przestają poruszać i rozpalać autentycznych emocji. [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Patrz także:

schowaj

• 1956
  SKOWRONEK
  Spektakl telewizyjny / Jean Anouilh / Czesław Szpakowicz
• 1966
  SKOWRONEK
  Spektakl telewizyjny / Jean Anouilh / Jerzy Antczak