DYBUK

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1999
• Premiera:
  1999. 11. 22
• Barwny, 91 min

Dybuk - z hebrajskiego dibbuk: połączenie, przywiązane - to w folklorze żydowskim dusza zmarłego grzesznika, która zamieszkała w ciele osoby żyjącej. O takim niezwykłym, mistycznym zespoleniu opowiada sztuka Szymona An-skiego (1863-1920; właściwe nazwisko Solomon Zainwil Rapaport), pisarza żydowskiego tworzącego po rosyjsku i od 1904 r. w jidysz, folklorysty, związanego z rosyjskim ruchem narodników. W latach 1911-14 kierował wyprawą etnograficzną do wsi żydowskich na Wołyniu i Podolu, gdzie zebrał obfity materiał folklorystyczny. Owocem literackim tej działalności jest m.in "Dybuk" (1919), dramat osnuty na kanwie żydowskich podań ludowych, pisany równocześnie po rosyjsku i w jidysz. Wystawiony po raz pierwszy w Wilnie w 1920 r., został przetłumaczony na wiele języków, był ekranizowany i adaptowany, również na scenę operową. Sztuka An-skiego ma podtytuł: "Między dwoma światami". Świat Złudy to świat rzeczywisty ludzi żywych. Świat Prawdy to świat zmarłych, czyli duchów. Oba rządzą się tymi samymi prawami, wedle wspólnych przykazań Tory. To realistyczna sztuka o mistycznych ludziach - tak określił dramat sam autor. Odwieczny motyw miłości, kabała i mistycyzm, pierwiastek chasydzki - wszystkie te elementy przyciągają swą uniwersalnością wiele odmiennych kultur. A magiczny klimat barwnego, roztańczonego i poetyckiego zarazem spektaklu Agnieszki Holland wciąga i urzeka. Pobożni Żydzi na głębokim Polesiu gwarzą o swoich mądrych rabinach i sprawiedliwych cadykach, o regułach obowiązujących wszystkich prawych chasydów, o zdarzeniach z ich życia, tragicznych i radosnych. Niedawno przybyły do miasteczka Chanan, student jesziwy, akademii talmudycznej, jest zafascynowany mistyką Księgi, pociąga go kabała, wiedza tajemna pozwalająca wznieść się ku niewyobrażalnym wyżynom. Blady, smutny student budzi zainteresowanie dziewcząt odwiedzających świątynię. Lea, córka bogacza, rozpoznaje w nim ubogiego chłopca, który jadał przy ich stole. Jemu na widok pięknej dziewczyny ból przeszywa serce. Musiałby zdobyć dwie beczki złotych dukatów, by Reb Sender Brynicer zechciał mu dać swoją córkę za żonę, ponoć stary skąpiec odprawił z kwitkiem już kolejnych swatów. Tymczasem Reb Sender ogłasza radosną nowinę o zaręczynach jedynaczki. Zrozpaczony Chanan odwołuje się do najniebezpieczniejszych mocy. Wzywa niewymawialnego Imienia i pada martwy. A w domu weselnym już gromadzą się goście. Biedota korzysta z okazji, by się najeść, każdy żebrak chce zatańczyć lub choćby dotknąć narzeczonej. Babcia pilnuje, żeby panna młoda przez chwilę nie była sama, bo zjawią się przy niej złe duchy. Lea wie, że żyjących otaczają dusze ludzi, którzy zmarli przedwcześnie, nie przeżywszy tego, co im przeznaczono. Bo czyż może zgasnąć na wieki nie wypalona ludzka dusza? Tajemniczy posłaniec wyjaśnia, że są takie dusze, które muszą przejść przez kilka ciał, zanim się oczyszczą, aż zjawi się sprawiedliwy cadyk, który je wyzwoli. I są również błędne dusze, które nie mogą znaleźć spokoju; te wstępują w obce, żywe ciało jako dybuk i w ten sposób znajdują swoje oczyszczenie. Lea wybiera się na cmentarz zaprosić na wesele ducha zmarłej matki, a także nieszczęsnego młodzieńca, który był w ich domu jak syn. Gdy rozpoczyna się ceremonia zaślubin, panna młoda zrywa białe szaty, wykrzykując: to nie jest mój oblubieniec. I nagle odzywa się głosem Chanana: nigdy jej nie opuszczę, wróciłem. Zrozpaczony ojciec udaje się po pomoc do słynnego cadyka Azriela. Świątobliwy starzec podejmuje się wypędzić dybuka z ciała dziewczyny, lecz on przez usta Lei odmawia spełnienia rozkazu. Powtarza, że jest całkowicie zespolony z przeznaczoną mu niewiastą. Cadyk decyduje się rzucić na krnąbrnego ducha klątwę, lecz musi mieć na to zgodę głównego rabina miasta. Reb Szymszon jednak się waha. Tej nocy przyśnił mu się nieżyjący już od dawna ojciec dybuka i zażądał pozwania na sąd Tory ojca Lei. W toku rozprawy zmarły, przywołany magicznymi zaklęciami ze świata Prawdy, opowiada historię sprzed lat. Reb Sender i jego przyjaciel złożyli śluby, że jeśli ich żony powiją chłopca i dziewczynkę, dzieci będą sobie przeznaczone. Potem ich drogi się rozeszły, ojciec Chanana zmarł, pozostawiając rodzinę w biedzie. Reb Sender zapomniał o obietnicy, zaczął szukać narzeczonego dla swej dorastającej córki w lepszych sferach. A dusza chłopca zawsze rwała się do tej jednej jedynej dziewczyny... Sąd wydaje wyrok. Cadyk egzorcyzmami zmusza dybuka do opuszczenia ciała ukochanej. Nikt jednak nie może rozkazywać duszy. Bo nawet jeśli spada w dół, właśnie z upadku rodzi się moc jej skrzydeł. [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Nagrody

schowaj

• 2001
  Sopot (Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa Teatry")-Nagroda za reżyserię
  Agnieszka Holland
• 2001
  Sopot (Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa Teatry")-Nagroda za scenografię
  Ewa Przybył
• 2001
  Sopot (Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa Teatry")-Nagroda za scenografię
  Andrzej Przybył
• 2001
  Sopot (Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej "Dwa Teatry")-Nagroda aktorska
  Dominika Ostałowska

Patrz także:

schowaj

• 1937
  DYBUK
  Film fabularny / Michał Waszyński
• 1979
  DYBUK
  Film fabularny - telewizyjny / Stefan Szlachtycz