DRUGA MATKA

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1999
• Premiera:
  1999. 11. 07
• Barwny, 62 min

Scenariusz spektaklu powstał na podstawie dwóch opowiadań Hanny Krall "Druga Matka" i "Tylko króciutko...", zamieszczonych w tomie "Taniec na cudzym weselu" (1993). Twórcy przedstawienia podejmują trudny, ale wciąż aktualny i poruszający problem stosunków polsko-żydowskich podczas ostatniej wojny. Dokonywane wówczas wybory odcisnęły się na losach wielu Polaków, Żydów, Niemców. Czy mamy prawo oceniać te wybory, czy nie wystarczy chęć poznania i opisania oraz nauka płynąca z tej wiedzy? "Dla nas, twórców spektaklu, radością było spotkanie z prawdą życia, która okazywała się tym głębsza, im bardziej była sztuką - wyznała reżyser, Izabella Cywińska. - W opowiadaniach Hanny Krall, które są podstawą scenariusza "Drugiej Matki", wszystko zdarzyło się naprawdę. Ale to "naprawdę" - dzięki formie podniesione do miary odwiecznej - jest wyzbyte dosłowności i prawd potocznych. Język, którym autorka opowiada, jest tak wyraziście prosty i precyzyjny, że nie sposób zmienić słowa, przestawić szyku zdania, nie burząc porządku formy. To paradoks artysty: stworzony przez niego porządek sprawia, że życie bohaterów dramatu jest prawdziwsze od prawdy".
W milczącym kręgu stoją zwyczajni ludzie, którym przydarzyły się niezwykłe historie tylko dlatego, że żyli w swoim czasie. Niektórzy do końca pozostaną bezimienni. Młody mężczyzna siedzący u szczytu stołu zaprasza kilkoro do zabrania głosu. Kobieta z Garwolina, urodzona w czterdziestym trzecim roku, wspomina swoją matkę. Po wylewie przestała mówić, z trudem rozpoczynała wciąż to samo zdanie: Baśka, mamy sprawę... Jaką, nie zdążyła wyjaśnić. Po jej śmierci córka odebrała telefon ze Szwecji, kobiecy głos poinformował, że zmarła Leokadia nie była jej matką... Kobieta z Węgrowa wspomina niemowlę porzucone przy drodze wiodącej z miasteczka do Treblinki. Wszyscy wiedzieli, że to żydowskie dziecko, nikt nie ośmielił się je podnieść. Karmił je z butelki niemiecki żandarm, który miał w domu dwumiesięczne maleństwo. Wreszcie podjęła zawiniątko bezdzietna kobieta... Gretchen z malowniczego miasteczka koło Zielonej Góry, zdobytego w styczniu czterdziestego piątego przez Armię Czerwoną, we wrześniu urodziła dziecko, owoc gwałtu. Dwa lata później przyszła na świat jej druga córka. Ze starszą dziewczynką Gretchen wyjechała do Niemiec, zostawiając czteromiesięczne maleństwo w szpitalu. Dziewczynkę wzięło bezdzietne małżeństwo zza Buga, na chrzcie nadano jej imię Teresa. Walter, jej mąż, podejrzewa, że Gretchen zostawiła chore niemowlę w Polsce z tych samych powodów, dla których jego matka postanowiła pozostać na Warmii, mimo rozkazu wysiedlenia. Zatłoczone wagony, głód, mróz... Przez 18 lat Teresa żyła "w spokojnej pewności". Przypadkiem dowiedziała się, że nie jest córką swoich zabużańskich Spotkała "niemieckie panie", matkę i siostrę, ale jej serce pozostało głuche na matczyne Gott zum Gruss i Krieg ist schrecklich. Teresa płacze, gdy jej druga Matka śpiewa wileńskie piosenki... Ksiądz ze Święcian opowiada, że jego żydowska matka położyła go na werandzie domu jego polskiej matki, gdy nie miał jeszcze siedmiu dni, i szepnęła: przecież Jezus był Żydem, zobaczy pani, on będzie służył Jezusowi, jeśli pani go uratuje... Pan Bóg dosłowni potraktował obietnicę żydowskiej matki, jej syn został księdzem. Po 12 latach w kapłaństwie dowiedział się, że jest Żydem. Jego polska matka zginęła w Ponarach. Tam także, jak dowiedział się od stryja odnalezionego po latach pod Tel Awiwem, został zamordowany jego ojciec Jankiel i 5-letni braciszek Szmul... Kobieta z Zamościa, jako dziecko wyrzucona przez okno pociągu z transportu do obozu, odnaleziona przez psy gajowego i uratowana przez jego córkę, nie chce słyszeć o swojej przeszłości. Nie zamierza umierać na serce tylko dlatego, że ktoś chce powiedzieć, jak jej bracia mieli na imię... Mężczyzna ocalony z zagłady przez panią Piekarzową był ślicznym dzieckiem, jeździł pociągiem w tę i z powrotem, aż ulitował się nad nim polski konduktor i oddał pod opiekę młodej, dobrej kobiecie. Po wojnie zabrali go "jacyś żydowscy panowie". Staruszka rozpoznaje w postawnym, przystojnym mężczyźnie tamtego malca ze złotymi lokami - jego matka, znajoma sprzed wojny, przyprowadziła synka do niej i wróciła do getta. Staruszka nie mogła znaleźć dla obrzezanego chłopca bezpiecznej kryjówki, więc zostawiła go w pociągu... A pan - pyta Człowieka w szarym ubraniu, nie wiadomo: prokuratora, adwokata czy sędziego - kim byłby wtedy? Tym, który zostawia dziecko, który je zabiera, czy pasażerem, który je mija.
"To Izabella Cywińska wymyśliła Człowieka w szarym ubraniu. Położyła przed nim nie zapisaną księgę i kazała zadawać pytania. Powiedziała: nie wiem, kim jest, niech każdy tłumaczy jego obecność po swojemu. Co do mnie - wiem, kim jest ów młodzieniec u szczytu stołu. Wykonuje moją robotę: pyta, próbuje zrozumieć i zapisuje. Komu wręczy zapisaną księgę? I to wiem, ale niech każdy nazwie jej Adresata po swojemu" - napisała Hanna Krall w programie przedpremierowego pokazu "Drugiej Matki" w Teatrze Małym. Na to "Spotkanie z Teatrem TV" przybył też kapłan, który był pierwowzorem postaci Księdza ze Święcian. Z wielkim wzruszeniem mówił o ludziach, którzy w czas straszliwej burzy rzucali innym koło ratunkowe, i o tych, dla których tego koła zabrakło. O pytaniach, skierowanych nie do prokuratora, obrońcy czy sędziego, ale po prostu do naszych sumień. O pragnieniu, by nie wróciło to, co było - "Ale gdy patrzę w szarość dnia, gdy przykładam ucho do ulicy, myślę z obawą, że to może się powtórzyć. Niechaj więc to dzisiejsze catharsis posłuży temu, aby tak się nie stało". [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj