KARIERA ARTURA UI

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1973
• Premiera:
  1973. 06. 25
• Barwny, 63 min

Powstała w 1941 roku w Finlandii "Kariera Artura Ui" miała być wedle słów jej autora "parabolą, napisaną po to, aby unicestwić i zniszczyć powszechny i niebezpieczny szacunek wobec wielkich morderców i zbrodniarzy". Historia gangstera z Bronxu, który wkrada się w łaski potężnego trustu kalafiorowego i brutalnie przejmuje władzę w Chicago i Cicero to opowieść z kluczem. Poszczególne postaci i wydarzenia mają swe autentyczne odpowiedniki. I tak pierwowzorem Artura Ui jest Adolf Hitler, Dogsborougha - prezydent Hindenburg, Ernesta Romy - Ernest Röhm, Emanuela Giri - Göring, Giuseppe Givoli - Göbbels itp. Dramat Brechta jest zatem, ujętą w uniwersalną metaforę, historią dojścia Hitlera do władzy. W ten sposób interpretowali go również pierwsi inscenizatorzy. Na gruncie polskim najsłynniejszym przedstawieniem "Kariery..." w tym duchu był spektakl w warszawskim Teatrze Współczesnym z fenomenalną kreacją Tadeusza Łomnickiego, który mistrzowsko oddał sposób gestykulacji i mówienia Hitlera.
Jerzy Gruza, inscenizując w 1973 roku "Karierę Artura Ui", dokonał nie lada wyczynu. Odważnie zerwał z "kanonicznym" sposobem wystawiania tej sztuki i...osiągnął znakomity rezultat. Potraktował Brechtowski dramat jako ponadczasową opowieść o przemocy, która w rękach ludzi bezwzględnych staje się niesłychanie skutecznym środkiem w zdobywaniu szczytów władzy. Nie przypuszczał zapewne wówczas reżyser, że jego interpretacja "Kariery..." nabierze aktualności po blisko trzydziestu latach, kiedy w demokratycznej Polsce poważnym problemem staną się powiązania mafii z kołami rządzącymi. Sztuka Brechta w rękach Gruzy niespodziewanie zyskała szekspirowski rozmach i tragizm. "Gdy Arturo rozmawia i czaruje panią Dollfeet (w domyśle żonę Dolfussa, kanclerza Austrii) odniosłem wrażenie, że oglądam replikę sceny uwodzenia lady Anny przez oprawcę jej męża Ryszarda III" - pisał jeden z krytyków. Również pod względem aktorskim przedstawieniu trudno coś zarzucić. Występ Marka Walczewskiego w roli tytułowej wytrzymuje porównanie z pamiętną kreacją Łomnickiego. Być może dlatego, że Ui Walczewskiego jest zupełnie inny. Bardziej niż Hitlera przypomina szefa mafii z amerykańskich filmów gangsterskich. To psychopata, który całkowicie zatracił instynkt moralny. Nieobliczalny nawet dla najbliższych zauszników, wpadający na przemian w stany furii i panicznego lęku, inteligentny i chorobliwie ambitny. Karykaturalnej groteskowości Łomnickiego Walczewski przeciwstawia złowieszczą finezję bandyty, którego krwawego pochodu do władzy nikt i nic nie potrafi zatrzymać.
Akcja "Kariery Artura Ui" toczy się w Chicago podczas kryzysu gospodarczego. Przedstawiciele potężnego trustu kalafiorowego zastanawiają się, jak ratować firmę wobec załamania handlu warzywami. Wyjściem z trudnej sytuacji mogłaby być "szemrana" pożyczka. Chcąc ją uzyskać podstępnie wmanewrowują w swoje nieczyste interesy starego Dogsborougha, wpływowego członka władz miejskich, cieszącego się nieposzlakowaną opinią. Dzięki jego interwencji pożyczka zostaje udzielona. Szczegółowe wieści o tym "przekręcie" docierają do Artura Ui, miejscowego gangstera, który od dawna marzy o przejęciu kontroli nad trustem. Bandyta doskonale wie, że lepsza okazja nierychło się nadarzy i zaczyna działać. Na efekty nie trzeba długo czekać.

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Patrz także:

schowaj

• 1997
  KARIERA ARTURO UI
  Spektakl telewizyjny / Bertolt Brecht / Piotr Szulkin