KARTOTEKA

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1967
• Premiera:
  1967. 06. 12
• Czarno biały, 86 min

"Kartoteka" w reżyserii Konrada Swinarskiego uważana jest przez krytykę za klasyczną, niemal wzorcową inscenizację Różewiczowskiego dramatu. Spektakl Swinarskiego wydaje się dziś wyjątkowo wiernym odwzorowaniem świata przedstawionego w sztuce. Jednak w momencie opublikowania "Kartoteki" wcale nie było oczywiste, jak należy ją rozumieć i wystawiać. Zarówno formalnie, jak i treściowo, utwór zdecydowanie odbiegał od tego, co grano w polskich teatrach na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. O skali dezorientacji u odbiorców, nawet zawodowo związanych ze sceną, świadczy choćby fakt, że prapremiera sztuki w warszawskim Teatrze Dramatycznym (1960), była utrzymana w tonie nieledwie komediowym. Natomiast głównego bohatera recenzenci nie wahali się określać mianem "miłego, uroczego, pełnego wdzięku". Musiało upłynąć aż siedem lat, by Konrad Swinarski znalazł właściwy klucz do "Kartoteki". Klucz świetnie pasujący, ale przecież nie jedyny. Sztuka Różewicza ma bowiem konstrukcję otwartą, dopuszcza wielość interpretacji. Do czasów współczesnych tylko w Polsce wystawiano ją około 40 razy, nierzadko z dużym sukcesem (spektakle w stołecznym Teatrze Małym - 1973, Powszechnym - 1984, czy Buffo - 1989). Również na gruncie telewizyjnym przedstawienie Swinarskiego ma poważnego konkurenta w postaci - również zaliczonego do "Złotej Setki" - spektaklu Krzysztofa Kieślowskiego z 1979 roku. Wszystko to dowodzi niezwykłej żywotności "Kartoteki", której konwencja pozwala dostosowywać tekst do zmieniających się czasów. Dość dowolne postępowanie reżyserów z "fabułą" dramatu to również skutek milczącego przyzwolenia Różewicza. Autor w kolejnych wydaniach niejednokrotnie uzupełniał i modyfikował "Kartotekę". Apogeum tych zabiegów było całkowite przekomponowanie sztuki dokonane przez Różewicza w 1992 roku na Scenie Kameralnej wrocławskiego Teatru Polskiego. W ten sposób powstała "Kartoteka rozrzucona", pozbawiony taryfy ulgowej obraz polskiej współczesności pogrążonej w chaosie i degrengoladzie. Nową "Kartotekę" przeniósł na ekran telewizyjny Kazimierz Kutz. Jego spektakl z 1998 roku to trzecia wersja sztuki Różewicza w elitarnej "Złotej Setce". Takim wynikiem nie może pochwalić się żaden inny dramat. Kto wie jednak, jakie byłyby sceniczne losy "Kartoteki", gdyby nie przedstawienie Swinarskiego, wobec którego wszyscy następni realizatorzy nie mogli przejść obojętnie. Siła wizji krakowskiego reżysera poraża bowiem do dzisiaj. To on pierwszy z taką mocą ukazał tragizm, grozę i ciemność Różewiczowskiego dramatu. Reportażowe, realistyczne "dokrętki" przedstawiające świat wokół domu Bohatera paradoksalnie pogłębiły surrealistyczną aurę, w której toczy się akcja. Akcja zresztą to zbyt dużo powiedziane. "Kartoteka" to bowiem ciąg luźno powiązanych epizodów, w których centrum znajduje się leżący w łóżku Bohater, nazywany przez odwiedzających go ludzi rozmaitymi imionami (czyżby więc uosabiał całe pokolenie?). Spektakl otwiera scena mierzenia pokoju i łóżka przez dwie anonimowe postacie. Rodzi się sugestia, że to fragment przygotowań do pogrzebu. Kolejne sceny zaś są chaotyczną projekcją wstecz dotyczącą wybranych epizodów z życia Bohatera. To wszakże tylko jeden z możliwych tropów. W dalszej części spektaklu następują spotkania Bohatera z różnymi "gośćmi". Pojawia się kobieta, którą kiedyś porzucił, wychodząc "po papierosy". Inna wypomina mu, że podglądał ją w kąpieli. Wizytę składa mu wyrozumiały Wujek, a także Dziennikarz, zadający dziwne pytania, dotyczące m.in. sensu życia. Pojawiają się nawet rodzice, strofujący Bohatera, by nie bawił się brzydko pod kołdrą; a także Nauczyciel, który urządza mu groteskowy egzamin maturalny. W tej gmatwaninie wspomnień, lęków, wizji i obsesji szamocze się "ja" Bohatera, wspaniale granego przez Tadeusza Łomnickiego. Bohatera szukającego własnej tożsamości, porażonego przez okupacyjny "czas pogardy", rozczarowanego komunistycznym "nowym wspaniałym światem", niemogącego porozumieć się z innym człowiekiem, na próżno próbującego zapełnić puste miejsce po Bogu, który rozpłynął się w niebycie wraz z dymem krematoriów. [TVP]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Patrz także:

schowaj

• 1979
  KARTOTEKA
  Spektakl telewizyjny / Tadeusz Różewicz / Krzysztof Kieślowski
• 2007
  KARTOTEKA
  Spektakl telewizyjny / Tadeusz Różewicz / Michał Zadara