FERDYDURKE

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1985
• Premiera:
  1986. 03. 24
• Barwny, 127 min

Adaptacja głośnej powieści Witolda Gombrowicza dla potrzeb małego ekranu była prapremierą telewizyjną tej niezwykłej książki. "To zdumiewające, jak fabuła, wcale nie tak znów bogata w dialogi, okazała się nośna dramaturgicznie, zdarzeniowo; jak narracja dała się przekształcić w akcję" - podkreślał recenzent po premierze spektaklu Macieja Wojtyszki.
Pierwsza i - być może - najważniejsza w dorobku pisarza powieść ukazała się w 1937 r. Autor znany był już z wydanego wcześniej tomu opowiadań "Pamiętniki z okresu dojrzewania" (1933); przed wojną opublikował również na łamach "Skamandra" sztukę "Iwona, księżniczka Burgunda" (1938) i pod pseudonimem Z. Niewieski powieść sensacyjną "Opętani" (1939). Po wojnie, już na emigracji, napisał powieści "Trans- Atlantyk" (1953), "Pornografia" (1960), "Kosmos" (1965), dramaty: "Ślub" (1953), "Operetka" (1966) oraz trzy tomy "Dziennika" (1957-66).
Pisarstwo Gombrowicza koncentruje się wokół zagadnienia Formy jako klucza do rzeczywistości i zarazem właściwego bytu sztuki. Interesowały go przede wszystkim formy spaczone, jak niedojrzałość czy brzydota, konwenanse krępujące jednostkę, zastane schematy obyczajowo- społeczne.
Już na początku "Ferdydurke" autor ujawnia swój zamysł - "I wtedy straszne ogarnęło mnie wzburzenie. Ach, stworzyć formę własną! Niech kształt mój rodzi się ze mnie, niech nie będzie zrobiony mi!" Józio, narrator i jednocześnie bohater tej powiastki trzydziestolatek uznawany za sztubaka, przebrany w szkolny mundurek, toczy pojedynek w kilku rundach ze światem i ludźmi - przeciw infantylizacji, czyli upupieniu; przeciwko narzucanym jemu i innym rolom, czyli gębie. Próbuje porachować się z idiotyzmem dydaktycznym szkoły, która wymusza na uczniach odkrycia w rodzaju "Słowacki wielkim poetą był". Rozprawia się z mieszczaństwem, które pod płaszczykiem nowoczesności i swobody obyczajowej kryje czystej krwi filistra. Z drapieżnym szyderstwem odnosi się zarówno do anachronicznego dworu szlacheckiego, jak też prymitywnego chłopstwa i idei bratania się z parobkami", której wyznawcą jest jego szkolny kolega Miętus. Jednak wszystkie "pojedynki na miny" i kolejne rundy walk: Józio kontra reszta świata - kończą się wielką "kupą", bijatyką, ogólnym kłębowiskiem ciał. Od "gęby", uzależnienia od schematów pseudokultury, tradycjonalizmu, od "ciotek kulturalnych" wywierających psychiczny gwałt na swym otoczeniu - nie można po prostu uciec. Groteskowy dystans wobec świata i psychologiczny rozdźwięk pomiędzy dorosłością a niedojrzałością bohatera gwałtem przebranego za uczniaka - są źródłem specyficznego komizmu tej powieści, a także adaptacji telewizyjnej, która jest dziełem małżonków Wojtyszków. "Prócz filozofii związków i zależności międzyludzkich, fascynuje w tym spektaklu witalność językowa. "Niesamowita jest ta polszczyzna, jej precyzja, nonszalancja, liryzm i humor" - pisano po premierze, podkreślając zasługi reżysera i kunszt aktorski "więcej niż świetnej obsady". [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Nagrody

schowaj

• 1987
  Złoty Ekran (przyznawany przez pismo "Ekran")
  za reżyserię spektaklu; w kategorii: Widowisko artystyczne; za rok 1986
  Maciej Wojtyszko
• 1987
  Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji
  Jan Peszek

Patrz także:

schowaj

• 1991
  30 DOOR KEY
  Film fabularny / Jerzy Skolimowski
• 2008
  FERDYDURKE
  Spektakl telewizyjny / Witold Gombrowicz / Wojciech Mazurkiewicz
• 2022
  FERDYDURKE
  Spektakl telewizyjny / Witold Gombrowicz / Alina Moś-Kerger