WIELKI FRYDERYK

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1981
• Premiera:
  1981. 10. 26
• Barwny, 135 min

"Lekcja z paru przedmiotów: patriotyzm, racja stanu, świadomość obywatelska i narodowa, zdolność krytycznej oceny rzeczywistości, dojrzałość polityczna, myślenie historyczne i perspektywiczne. Popis: aktorstwa teatralnego, o jakim prawie już się zapomina. Tylko dzięki niemu możliwa jest przejrzystość, głębia i bolesność tej lekcji. Lekcję zawdzięczamy Adolfowi Nowaczyńskiemu - autorowi i Józefowi Grudzie - adaptatorowi i reżyserowi. Popis jest dziełem odtwórcy roli głównej - Jana Świderskiego oraz jego ideowego protagonisty - Ignacego Machowskiego" - pisała recenzentka "Kultury" po premierze "Wielkiego Fryderyka" w stołecznym Teatrze Ateneum w roku 1977.
Spektakl, o którym mowa, był zaledwie drugą inscenizacją tego dramatu po wojnie. Pierwsza miała miejsce rok wcześniej w Łodzi. W czasach PRL Adolf Nowaczyński był przez długi czas konsekwentnie rugowany z obiegu kulturalnego. "Zawiniły" radykalnie endeckie poglądy, którym dawał niejednokrotnie wyraz za życia. Sława Nowaczyńskiego - publicysty politycznego i paszkwilanta - przesłoniła po wojnie jego dorobek dramatopisarski, daleko mniej napastliwy i cieszący się w latach międzywojennych sporym powodzeniem. "Car Samozwaniec", "Pułaski w Ameryce", "Komendant Paryża", "Nowe Ateny", "Cyganeria Warszawska" doczekały się wówczas licznych wystawień, nierzadko w doborowej obsadzie.
Napisany w 1909 roku "Wielki Fryderyk" nie stanowił wyjątku. Odniósł znaczny sukces sceniczny, a główna rola Ludwika Solskiego zapisała się złotymi zgłoskami w dziejach polskiego teatru. Podobnie stało się z kreacją Jana Świderskiego, którą - tak jak i legendarne przedstawienie z Ateneum - utrwalono na taśmie telewizyjnej. Reżyser Józef Gruda znakomicie "przykroił" nieco rozwlekły tekst Nowaczyńskiego dla potrzeb sceny, nadając mu większą zwartość i dynamikę. Zachował przy tym ideową wymowę oryginału. W zamierzeniu Nowaczyńskiego "Wielki Fryderyk" to bowiem nie tylko wnikliwy portret genialnego satrapy, lecz także bezlitosne napiętnowanie polskich wad narodowych, uosabianych zwłaszcza przez biskupa Ignacego Krasickiego.
Efekt ten osiągnął autor "Gór z piasku" w bardzo prosty sposób. Umiejscowił akcję sztuki na zamku Sans-Souci, kilka lat po pierwszym rozbiorze Polski. Gospodarzem w pałacu jest oczywiście Fryderyk Wielki, mocno podstarzały, lecz ciągle inteligentny, przebiegły i wyrachowany. Otaczają go najbliżsi dworacy i polscy luminarze, którzy po rozbiorze siłą rzeczy stali się poddanymi pruskiego władcy. Najważniejsi wśród nich to biskup warmiński Ignacy Krasicki i generałowa Skórzewska. Oboje próbują zyskać przychylność Fryderyka dla ożenków córek niemiecko-polskiego fabrykanta Gockowsky'ego z żołnierzami jego królewskiej mości. W despotycznym państwie pruskim zgoda monarchy na ślub jego żołnierza jest bowiem niezbędna. Jednak mimo starań biskupa i generałowej, sprawa nie wygląda dobrze. W wyniku intryg dworskich Gockowsky staje na granicy bankructwa. Małżeńskim rachubom nie sprzyja też niechęć i pogarda, jaką Fryderyk od lat żywi dla Polaków. [TVP]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj