SAWA

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1996
• Premiera:
  1996. 11. 04
• 97 min

Był obok Czechowa i Gorkiego najwybitniejszym dramatopisarzem rosyjskim z początku stulecia. Napisał 29 dramatów, wiele szkiców i esejów o teatrze, w licznych nowelach podejmował uniwersalne zagadnienia filozoficzno-moralne, akcentując bezsilność człowieka wobec losu, daremność ludzkich porywów i zawodność rozumu. Leonid Andrejew (1871-1919) jest uznawany za prekursora ekspresjonizmu w literaturze rosyjskiej, a jego "kosmiczny pesymizm" i takaż wizja człowieka w świecie pozwalają dopatrywać się w jego twórczości antecedencji egzystencjalizmu. Ukończył prawo na Uniwersytecie Moskiewskim, był obrońcą sądowym. Do grona pisarzy skupionych wokół wpływowego wydawnictwa "Znanije" wprowadził go Maksym Gorki, z którym łączyła go wieloletnia, pełna napięć przyjaźń. Wkrótce odszedł od tematyki środowiskowo-obyczajowej, interesował się tym, co w człowieku jest wieczne i mroczne ("Szlem", "Milczenie", "Mur", "Myśl"). Po rewolucji październikowej opuścił Rosję, do końca życia pozostał na emigracji w Finlandii. W Polsce jego utwory zyskały ogromną popularność w latach 20. - najczęściej wystawianym dramatem był "Ten, którego biją po twarzy", do głośnego opowiadania "Gubernator" sięgnął Leon Kruczkowski, rozwijając jego wątki w sztuce "Śmierć gubernatora". W dorobku Andrejewa obok sztuk obyczajowych w tradycyjnej konwencji ("Dni naszego życia", "Jekatierina Iwanowna") czy satyrycznych miniatur scenicznych ("Miłość do bliźniego", "Koń w Senacie") można znaleźć nowatorskie dramaty elegoryczno-symboliczne, odwołujące się do ówczesnych nurtów sztuki europejskiej ("Życie człowieka", "Car-Głód"). W tych "sztukach umownych" rezygnował z analizy psychologicznej, tworząc raczej ekspresyjne typy postaci, a sytuacje fabularne służyły zilustrowaniu tezy autorskiej i światopoglądu bohaterów.
Podobnie jest w "Sawie", sugestywnym dramacie poglądów ("Sawa", 1906; w telewizyjnej inscenizacji Piotra Mikuckiego wykorzystano tłumaczenie nieznanego autora z 1909 r.). Wiele postaci ma tu podwójną funkcję, realistyczną i symboliczną. Bohater po dziesięciu latach nieobecności powraca do rodzinnego wiejskiego domu z zamiarem przekazania ludziom swojej filozofii. Bawił za granicą, widział ludzi wykształconych, żyjących jak wszyscy tutaj - głupio. Ale spotkał też takich, którzy próbują przerabiać życie po swojemu i zniszczyć to, co człowiek dotychczas zbudował i stworzył - stare domy, miasta, starą literaturę i sztukę. Wszystkie Tycjany, Szekspiry, Tołstoje trzeba oblać naftą i podpalić, twierdzi Sawa. "Trzeba, żeby człowiek stanął goły na gołej ziemi i wtedy zbuduje sobie nowy, lepszy świat". W pobliskim monastyrze znajduje się cudowny obraz. Z okazji dorocznego święta zdążają doń tłumy pielgrzymów. Sawa chce zniszczyć ten obiekt kultu religijnego. Jest przekonany, że ludzka głupota, złość i słabość dają mu moralne prawo do tego, by ludziom zabrać Boga. Pozbawieni wiary w boską moc i nadziei na nadprzyrodzoną pomoc, pozostawieni sami sobie, zbudują nowy świat - sprawiedliwy, w którym wszyscy będą sobie równi. Do wykonania swego planu Sawa angażuje mnicha Kondratija, który ma podłożyć w sanktuarium ładunek dynamitu. Wspólnik jednak zawodzi, przebiegły przeor klasztoru wynosi obraz, zanim nastąpi wybuch, a potem aranżuje rzekomy cud. Finał utworu skłania do refleksji nie tylko nad meandrami rewolucyjnych idei, ale też nad tym, czego doświadczyła ludzkość od czasów autora do dziś. [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj