CEZAR I POMPEJUSZ

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1996
• Premiera:
  1996. 12. 09
• Barwny, 83 min

Spektakl według sztuki Henry de Montherlanta (1896-1972) "Wojna domowa" (1964). Ubrana w kostium antyczny, osadzona w historycznych realiach przypowieść o odwiecznym porządku ludzkiego postępowania: chciwości, intryganctwie, żądzy władzy, egoizmie, zdradzie, które zawsze i wszędzie prowadzą tylko do nicości i zagłady. Do zabijania ludzi i niweczenia wszystkiego, co stanowi jakąkolwiek wartość. Już w młodzieńczych utworach Montherlant dawał wyraz swojej fascynacji fenomenem wojny. Pierwszą połowę pół wieku trwającej aktywności twórczej francuskiego pisarza zdominowała proza (w okresie 20-lecia międzywojennego w polskich przekładach ukazały się powieści "Ludzie areny", "Życie bez kobiet", trzy tomy tetralogii "Les jeunes filles": "Demon zła", "Dziewczęta", "Litujmy się nad kobietami"). Po wojnie Montherlant wycofał się z życia publicznego i towarzyskiego, całkowicie skupił się na twórczości dramaturgicznej - w kilkunastu sztuk za najwybitniejsze uznaje się trzy: "Martwa królowa", "Mistrz zakonu Santiago", "Port-Royal" (te właśnie były grane na polskich scenach). W latach 50. i 60. Montherlant był po Anouilhu najczęściej wystawianym we Francji autorem dramatycznym, na 40-lecie pracy pisarskiej uhonorowano go członkostwem Akademii Francuskiej. Później zaczęły podnosić się głosy, że jako dramaturg "spóźnił się o cały wiek". On sam poniekąd prowokował te ataki, oświadczając: "Jestem dziewiętnastowiecznym pisarzem francuskim i z dumą domagam się tego tytułu". Dręczyło go jednak poczucie odrzucenia przez współczesnych, pogłębiające jego depresję. Po samobójczej śmierci na pół ociemniałego pisarza napisał "Le Monde": "Czy oślepienie zupełne? Ta myśl była dla niego nie do zniesienia. Ale było coś jeszcze gorszego: odwróciła się od niego młodzież. Co pozostanie z jego dzieła?" Być może, paradoksalnie, pozostanie to, co w dobie ekspansji teatralnej awangardy uznano za staroświeckie: teatr psychologiczny, wnikliwe studium strachu, nienawiści ciemnych stron ludzkiej natury. "Teatr Montherlanta - zauważyła Danuta Żmij-Zielińska - jest w gruncie rzeczy teatrem ludzi zmęczonych. Zmęczonych sobą, swoimi sprzecznościami, swoim strachem, swoją pogardą dla ludzi i ich słabości". Tacy właśnie są dwaj główni protagoniści w tej sztuce, Cezar i Pompejusz. Cezar, który przekroczył ze swymi legionami Rubikon, łamiąc prawa Rzymu i wypowiadając wojnę Pompejuszowi, zwleka z wydaniem rozkazu bitwy, waha się, szuka wskazówek we wróżbach. Pompejusz, już w młodości nazwany Wielkim, trapiony chorobą i obawami, że przeciwnik góruje nad nim pod każdym względem, też ociąga się z podjęciem decyzji. Wie, że atak jest absurdem, chce zachować czyste ręce, ale nie może się wycofać - bo Cezar narzuca mu walkę, bo zwycięstw i łupów oczekują jego ludzie, którym wojna "musi się opłacać". Katon ocenia obu najsurowiej - zręczny Pompelusz umie podburzać do anarchii, aby sobie zapewnić jednowładztwo, Cezar otoczył się motłochem i wszystko splugawił, bo "kloaka nie wymaga niczego od władzy". Obaj gardzą swoim ludem i myślą tylko o tym, jak wznieść swoje posągi. Nie stoją po dwóch stronach barykady, tworzą jedno stronnictwo głupoty. Pomiędzy wrogimi obozami krąży niczym markietanka ze swoim wózkiem Wojna Domowa. Jednych zachęca do picia, by do cna stracili rozum, innych podjudza do zdrady, z wszystkich szydzi. Wodzowi doradza, jak w własnej ręki zginąć szybko i bezboleśnie, żołnierza zapewnia, że jest równy bogaczowi, skoro może go zabić bezkarnie. Jest potrzebna imperatorowi i ludowi przybranemu w zbroje, nie pierwszy i nie ostatni raz w dziejach świata. Wojna narodowa zawsze kiedyś ma kres. Wojna domowa - sąsiada przeciw sąsiadowi, przyjaciela przeciwko przyjacielowi - nie kończy się nigdy. Po bitwie nadchodzi czas odwetu, czystek, walki o urzędy. Nienawiść odradza się, ogarnia umysły ludzi jak ogień. Wojna Domowa mówi o sobie - ja jestem dobra wojna, wojna, w której wiadomo, dlaczego się zabija. Nie wiadomo tylko, po co. [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj