GASNĄCE MITY (1)

• Odcinek serialu
• Rok produkcji:
  1996
• 34 min

W pierwszym odcinku autor, zafascynowany historią swoich rodzinnych stron - Sandomierszczyzny, stara się rozwikłać zagadkowe legendy związane z tym regionem. Pomagają mu w tym archeolodzy - m.in. Andrzej Buko i Józef Ścibior prowadzący w okolicach Sandomierza badania. Jedna z najbardziej znanych legend wiąże się z trzynastowiecznym romańskim kościołem św. Jakuba i dawnym klasztorem dominikanów. Ponoć w XIII wieku, podczas tatarskiego najazdu, miała tu miejsce okrutna rzeź dominikanów. Pobożni zakonnicy w godzinie śmierci śpiewali maryjny hymn - Salve Regina.Tak właśnie nazwano pobliskie wzgórze. Niektórzy podejrzewali, że właśnie ono kryje doczesne szczątki zakonników. I choć w wyniku przeprowadzonych analiz starych dokumentów zarówno uczeni, jak i przedstawiciele Kościoła doszli do wniosku, że legenda o męczennikach niewiele ma wspólnego z prawdą, wzgórze nadal fascynowało i intrygowało. Zaciekawiło również archeologów, którzy postanowili przeprowadzić tu kompleksowe badania. Ich efektem było odkrycie grobu sprzed blisko pięć tysięcy lat, pamiątki po neolitycznej kulturze złockiej. Kolejne, sensacyjne odkrycie miało miejsce w kościele św. Jakuba. Pod jego fundamentami odnaleziono płyty nagrobne krzyżowców, którzy w latach 1147-49, wraz z księciem Henrykiem Sandomierskim, brali udział w drugiej krucjacie. Płyty te są pierwszym znanym materialnym świadectwem udziału małopolskiego rycerstwa w krucjatach. Styl ich zdobienia, ornamentyka i ukryta w niej symbolika świadczą o przenikaniu do Małopolski elementów uniwersalistycznej cywilizacji wczesno średniowiecznej, zachodnioeuropejskiej kultury i obyczajowości rycerskiej. Na tym jednak nie koniec. Wiele innych niecodziennych znalezisk, o których mowa w filmie, rzuca nowe światło na historię Sandomierszczyzny i początki samego Sandomierza. A tak wiele zagadek wciąż czeka na rozwiązanie.

SYGNAŁY W MROKU (2)

• Odcinek serialu
• Rok produkcji:
  1998
• 29 min

Autor zaprasza na objazd po najciekawszych stanowiskach archeologicznych z epoki paleolitu, mezolitu i neolitu, znajdujących się na terenie naszego kraju. Rozmowy z naukowcami, m.in. archeologami i genetykami, prezentacja znalezisk i wydobytych zabytków, nowe teorie i hipotezy na temat najstarszych śladów obecności człowieka na ziemiach dzisiejszej Polski. W Winnej Górze koło Trzebnicy dr Jan Burdukiewicz odnalazł ślady obozowisk pochodzacych sprzed około 500 tysięcy lat - kamienne narzędzia wykonane przez przedstawicieli gatunku homo erectus i szczątki upolowanych przez nich zwierząt. Równie sensacyjne okazało się stanowisko w Zwoleniu datowane na około 80 tysięcy lat. Tutaj, jak sądzi prof. Romuald Schild, neandertalczycy urządzali wielkie polowania, zapędzając stada zwierząt, m.in. koni, w głębokie pułapki wygrzebane w śniegu. Zachowały się świadectwa tych wielkich łowów - kości dzikich koni, krzemienne pięściaki i zęby mamutów. W okolicach Nowego Targu dr Paweł Valde-Nowak odnalazł ślady obozowisk jaskiniowych i otwartych, szałasowych, pochodzacych z górnego paleolitu, również przypisywanych neandertalczykom. W ostatnich latach wzbogaciła się również nasza wiedza na temat osadnictwa w epoce neolitu. W Słonowicach koło Kazimierzy Wielkiej znaleziono wąskie, długie na 120 metrów groby, przypominające słynne megalityczne grobowce kujawskie. Groby w Słonowicach wykonane zostały z potężnych pni dębowych, połączonych w charakterystyczny sposób. Kolejnym etapem archeologicznej wędrówki będą Krzemionki Opatowskie, w których przez tysiące lat wydobywano krzemień metodą górniczą.Miejsce to od lat przyciąga naukowców, m.in. tych uprawiających archeologię eksperymentalną. Badacze starają się wykonać narzędzia krzemienne podobne do prehistorycznych, posługując się takimi samymi metodami obróbki co nasi odlegli przodkowie. Zadanie to jest niezwykle trudne, wymaga nie lada zręczności, wprawy i cierpliwości. Wszystkimi tymi przymiotami musieli być obdarzeni prehistoryczni myśliwi, których kunszt możemy podziwiać dzięki zachowanym do dziś zabytkom.

TROPAMI PRZEDZIWNYCH KULTUR (3)

• Odcinek serialu
• Rok produkcji:
  1997
• 28 min

Dalsza część objazdu po najciekawszych stanowiskach archeologicznych z epoki mezolitu i neolitu znajdujących się na terenie naszego kraju. Rozmowy z archeologami prowadzącymi prace wykopaliskowe, prezentacja znalezisk i najciekawszych wydobytych zabytków, nowe teorie i hipotezy. Naukowcy szacują, że epoka mezolitu na ziemiach dzisiejszej Polski rozpoczęła się około 10 tysięcy lat temu i trwała przez ponad 4 tysiące lat. W tym okresie nasi przodkowie prowadzili koczowniczy tryb życia, zakładając jedynie okresowe obozowiska, trudnili się łowiectwem i zbieractwem. Mezolityczni myśliwi wytwarzali krzemienne narzędzia, zwane mikrolitami - charakteryzowały się one niewielkimi rozmiarami, starannością i precyzją wykonania. Wykopaliska dostarczyły wielu takich narzędzi - przede wszystkim grotów strzał i harpunów mezolitycznych myśliwych. Ponadto na Pomorzu znaleziono niedawno bursztynowe figurki konia i dzika. Dzięki intensywnym badaniom wzbogaciła się nasza wiedza na temat kultur, jakie rozwijały się na terenie obecnej Polski w okresie neolitu. W okresie tym łowiectwo przestało być głównym źródłem pożywienia i utrzymania, ludzie nauczyli się uprawiać ziemię i hodować zwierzęta, prowadzili też osiadły tryb życia. Dr Tomasz Bąbel opowie o osadach neolitycznych na terenie Podkarpcia i dorzecza górnej Wisły, na Pogórzu Strzyżewskim, Jasielskim i Dynowskim. Prof. Jan Machnik przedstawi wyniki badań znajdujących się na Podkarpaciu neolitycznych kurhanów. Będzie też mowa o zabytkach typowych dla tzw. kultury pucharów lejkowatych, kultury ceramiki sznurowej oraz kultury mierzanowickiej. Doc. Helena Zoll-Adamikowa przedstawi nowe hipotezy dotyczące genezy plemienia Wiślan.

OGIEŃ I MGŁA [4]

• Odcinek serialu
• Rok produkcji:
  1998
• 29 min

Korzenie naszej kultury otacza aura niejasności - przez dziesięć wieków w majestacie nowej wiary i prawa zacierano pamięć o prasłowiańskich wierzeniach. Kolejny odcinek serialu popularnonaukowego o pradziejach naszych ziem i początkach państwa polskiego poświęcony będzie rozważaniom na temat zapomnianej religii dawnych Słowian. Tytuł "Ogień i mgła" nawiązuje do odwiecznych, sakralnych znaków prasłowiańskich bogów: ogień - niebiański czy ziemski - był symbolem męskiego, naczelnego bóstwa, natomiast woda - często pod postacią mgły - przedstawiała Wielką Matkę, główne bóstwo żeńskie. Najnowsze odkrycia archeologiczne rzucają nowe światło, pozwalają na nowo zinterpretować początki słowiańskiej kultury. Okazuje się np., że potężne, sędziwe drzewa nie były, jak mniemano, bezpośrednim przedmiotem boskiego czy demonicznego kultu, lecz jedynie siedzibą - miejscem ujawniania się sacrum. Stanowiły rodzaj świątyni. Dawne ludy zamieszkujące obecne ziemie polskie nie były tak prymitywne, jak sądzono. Stanisław Szwarc-Bronikowski wędruje z kamerą do miejsc związanych z prasłowiańskim kultem przyrody i żywiołów. Przy pomocy archeologów i historyków usiłuje zrozumieć rangę i znaczenie odkrywanych starożytnych idoli. Odwiedza m. in. Łysiec, świętą górę Słowian, gdzie nasi przodkowie czcili prawdopodobnie Ładę, Bodę, Leli. Przechadza się po zboczach Ślęży, zwanej "górą mgieł i ognia", gdyż jej szczyt tonie często w mgłach, a ilość wyładowań piorunowych bije rekord Europy. Do dziś szczyt ten nie ujawnił wszystkich swych tajemnic, a jego kultowe znaczenie nie do końca jest poznane. Zachowane z tamtego czasu zagadkowe kamienne rzeźby inspirują badaczy pradziejów. Zarówno okres dominacji animistycznych kultów żywiołów i przyrody, jak i późniejsze ślady słowiańskich wierzeń bywają różnie interpretowane przez ludzi nauki. Jednym z wątków filmu jest wyjaśnienie symboliki skośnych krzyży i swastyki, będących od niepamiętnych czasów - po dzień dzisiejszy - znakiem sacrum dla licznych ludów Euroazji, a jak się okazuje - również Prasłowian. Trudno jest jasno i niewątpliwie zinterpretować pradawne wierzenia. Naukowcy spierają się np., które z bóstw było dominujące - męskie czy żeńskie, a w związku z tym - czy u zarania dziejów istniał skrajny matriarchat.

NARODZINY PAŃSTWA (5)

• Odcinek serialu
• Rok produkcji:
  1998
• 28 min

W kolejnym odcinku serialu popularnonaukowego o pradziejach naszych ziem i początkach państwa, autor zastanawia się, dlaczego państwo polskie zrodziło się właśnie w takim miejscu - na smętnym Pojezierzu Gnieźnieńskim i na monotonnych równinach wokół Kruszwicy. Pyta: czy nie był to niedorozwój odczuć estetycznych u zacnych praszczurów - Lecha, Piasta i Siemowita? Po chwili namysłu i przyjrzeniu się terenom Kujaw i Wielkopolski z lotu ptaka znajduje wyjaśnienie. Okazuje się, że nasi przodkowie byli bardzo przebiegli, na swe osady wybrali region bogaty w lasy i jeziora. Wody i ich bagniste obrzeża stanowiły strategiczną barierę obronną przed wrogami, a jednocześnie dogodną dla osiadłych tam ludów sieć komunikacyjną, ponadto takie położenie zapewniało obfitość ryb, zwierzyny w lasach oraz żyzną glebę. Inną kwestią, która zajmuje Stanisława Szwarca - Bronikowskiego, są narodowe mity i ich rola w dziejach kraju. Naiwnych bądź co bądź baśni, związanych z genezą państwa polskiego, bytujących w naszej kulturze od stuleci. Nad wątkami piastowskich legend biedzili się dziejopisarze, literaci i naukowcy historycy, dochodząc często do skrajnie odmiennych wniosków. Zagadnienia te omawiają znani i wybitni naukowcy, m. in. prof. Jacek Banaszkiewicz, Bożena i Wojciech Dzieduszyccy, prof. Zofia Kurnatowska, prof. Jerzy Gąssowski.

ARCYMITRA I KORONA (6)

• Odcinek serialu
• Rok produkcji:
  1998
• 27 min

W rozważaniach na temat pradziejów i początków państwa polskiego autor przywołuje czasy pierwszych koronowanych władców i chrystianizacji ziem Piastów. Opowieść zaczyna się w czasach panowania Bolesława Chrobrego, zwanego Wielkim. Za jego zgodą w 996 roku przybył do Polski biskup Wojciech w celu ewangelizacji przyległych do księstwa terenów. Wiosną następnego roku wyruszył z wyprawą misyjną do Prus. Lud ten miał własnych bogów, misjonarza ujęto i za profanację uświęconych miejsc kultu skazano na śmierć. Bolesław Chrobry wykupił od Prusów ciało biskupa i sprowadził je do Gniezna. Historycy do dziś nie mają pewności co do miejsca zgładzenia misjonarza. Męczeńska śmierć Wojciecha zjednała młodemu państwu polskiemu przychylność cesarza Ottona III. Zręczne zabiegi dyplomatyczne Chrobrego i biskupa Gaudentego, brata św. Wojciecha, doprowadziły do koronacji pierwszego polskiego władcy. Śmierć Wojciecha miała także bezpośredni wpływ na utworzenie w Gnieźnie arcybiskupstwa, co oprócz aspektu religijnego miało również istotne znaczenie polityczne. Kolejnym wątkiem filmu jest proces włączania nowych ziem do państwa Piastów w pierwszym ćwierćwieczu XI wieku. W rozmowach z wybitnymi naukowcami autor omawia związki łączące dwa piastowskie ośrodki władzy, Poznań i Gniezno. Przedstawia najcenniejsze zabytki tych miast oraz innych miejsc, gdzie niegdyś znajdowały się silne grody - Lednicy, Wrocławia, Krakowa - od 1038 roku jedynej stolicy Polski. Historycy podsumowują ten okres w dziejach państwa Piastów, dementując niesłuszną i krzywdzącą opinię o monarszej nieudolności następcy Bolesława Chrobrego, Mieszka II. Kryzys władzy królewskiej, który pojawił się za jego panowania, był niejako nieuchronny. Wielkie koszty wojen prowadzonych przez ojca oraz bezwzględne narzucanie chrześcijaństwa spowodowały niezadowolenie poddanych i osłabienie państwa.

NA BEZDROŻACH ARCHEOLOGII [7]

• Odcinek serialu
• Rok produkcji:
  1996

LEN I KLEJNOTY [8]

• Odcinek serialu
• Rok produkcji:
  1998
• 30 min

Ostatni odcinek popularnonaukowego serialu o pradziejach naszych ziem i początkach państwa polskiego. Autor przedstawia najnowsze odkrycia archeologiczne dokonane podczas budowy gazociągu jamalskiego - koło Ciechanowa, w dolinie Bachorzy na Kujawach i Kowalemku w Wielkopolsce. Na Kujawach odnaleziono duży ośrodek obróbki słomy lnianej i konopi, unikatowy, sprzed osiemnastu wieków. Film prezentuje także obszerne cmentarzysko Gotów w Wielkopolsce, świadczące o ich silnym i długotrwałym osadnictwie na tych ziemiach, co dla naukowców było dużym zaskoczeniem. Zdziwienie wzbudziły także mogiły ze szczątkami głównie kobiet gockich, pochowanych zwykle ze wspaniałą biżuterią. Ponieważ nie odnaleziono szczątków męskich, niektórzy kojarzą tę nekropolię z legendarnym plemieniem "amazonek". Na temat tego odkrycia wypowiedzą się archeolodzy i antropolodzy. Wielką szansą dla badaczy mininych dziejów będą - mające zacząć się niebawem - prace ziemne przy budowie autostrad. Być może nowe materiały archeologiczne rozchylą przed współczesnymi kurtynę pradziejów.