SZTUKA DOKUMENTU

• Cykl dokumentalny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  2008
• Barwny, 12 części x ok. 25 min

Cykl poświęcony prezentacji dorobku najwybitniejszych realizatorów polskiego filmu dokumentalnego. Poszczególne odcinki cyklu będą autonomiczne, pozostając jednocześnie fragmentem większej całości, która stanie się w efekcie skondensowaną historią polskiego dokumentu. Każdy odcinek zrealizowany został w innej formie. Filmy są kolażem fragmentów filmów, wypowiedzi reżyserów, ich współpracowników (operatorzy, kompozytorzy, producenci itp.), opinii krytyków i historyków kina, a także zdjęć dokumentalnych.

KAZIMIERZ KARABASZ: Pierwszy odcinek serii prezentującej sylwetki znakomitych dokumentalistów poświęcony jest twórczości Kazimierza Karabasza, jednego z najwybitniejszych twórców polskiego kina. W swoich filmach z lat 60. - "Muzykantach", "Węźle", "Ludziach w drodze" - odkrywał i doskonalił nowoczesną metodę kina dokumentalnego, opartą na cierpliwej i uważnej obserwacji życia codziennego zwykłych ludzi. "Rokiem Franka W." (1967) udowodnił, że w filmie dokumentalnym można stworzyć wnikliwy portret jednostki, co przedtem powszechnie uważano za możliwe jedynie w filmie fabularnym. Karabasz to jednak nie tylko wybitny dokumentalista, ale także autor unikalnych książek poświęconych teorii i praktyce kina dokumentalnego. Reżyser jest także pedagogiem i wykładowcą w łódzkiej szkole filmowej. Wykształcił kilka pokoleń polskich dokumentalistów. Jego uczniami byli, między innymi, Krzysztof Kieślowski, Marcel Łoziński czy Tomasz Zygadło.
KRZYSZTOF KIEŚLOWSKI: Drugi odcinek "Sztuki dokumentu" poświęcony jest wybitnemu reżyserowi, Krzysztofowi Kieślowskiemu. W swoich filmach dokumentalnych, późniejszy twórca "Dekalogu" i "Trzech kolorów", w skupieniu i z uwagą przyglądał się życiu zwykłych ludzi, stopniowo, z filmu na film, coraz bardziej wnikając w ich egzystencję. Opisywał świat nieprzedstawiony PRL, którego prawdziwy obraz odkrywał, filmując międzyludzkie relacje podpatrzone w mikrospołecznościach - w Urzędzie, Fabryce, czy Szpitalu. Kieślowski nieustannie doskonalił formę swoich filmów, z ogromną precyzją dopracowując ich ostateczny kształt. W nieomal każdym kolejnym filmie odkrywał nowe, oryginalne rozwiązania. W swoich wypowiedziach na temat filmu dokumentalnego nieustannie zwracał uwagę na odpowiedzialność reżysera za człowieka przed kamerą. Czy mam prawo filmować prawdziwą łzę? - pytał. Film Bartosza Paducha opowiada o drodze Kieślowskiego dokumentalisty od filmów opisujących zgrzebny świat peerelowskiej rzeczywistości aż po filmy wnikające coraz głębiej w świat wewnętrznych przeżyć i myśli ich bohaterów. Mówi o powodach odejścia Kieślowskiego od dokumentu do fabuły. W filmie oglądamy fragmenty dokumentów Kieślowskiego, słuchamy wypowiedzi przyjaciół i współpracowników reżysera oraz znawców jego twórczości. Oglądamy także niepublikowane dotąd fragmenty amatorskiego filmu Mikołaja Jazdona "Ostatnie spotkanie z Krzysztofem Kieślowskim" zrealizowanego na krótko przed śmiercią reżysera podczas przeglądu jego filmów dokumentalnych w Poznaniu.
MARCEL ŁOZIŃSKI: Kolejny odcinek z cyklu "Sztuka dokumentu", poświęconego prezentacji wybitnych polskich dokumentalistów, przedstawia sylwetkę Marcela Łozińskiego. Ten jeden z najbardziej znanych i cenionych polskich reżyserów zaczynał swoją karierę na początku lat 70. realizując kinowe dokumenty przedstawiające krytyczny obraz PRL. Nieomal od początku posługiwał się własną oryginalną metodą dokumentu półotwartego, opartą na zasadzie "zagęszczania rzeczywistości". Łoziński wprowadzając do filmowanego świata swoich bohaterów prowokuje rzeczywistość, by ujawniła to, co dla niej typowe, choć trudno dostępne dla oka kamery. Posługując się tą metoda zrealizował, m.in., takie filmy jak "Happy End" (1973), "Wizyta" (1974), czy "Jak żyć" (1975). Film Bartosza Paducha skupia się wokół tej twórczości Łozińskiego, która zaczęła się w latach 90., gdy Łoziński odszedł od zajmowania się tematami politycznymi w stronę kina egzystencjalnego, którego artystycznym spełnieniem stało się "Wszystko może się przytrafić" (1995). Podobnie jak w tym filmie, scenerię rozmowy z Marcelem Łozińskim w trzecim odcinku "Sztuki dokumentu" stanowią warszawskie Łazienki. Tutaj także przyglądamy się spotkaniu reżysera z uczestnikami kolejnego kursu dokumentalnego zorganizowanego w Mistrzowskiej Szkole Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy, gdzie Łoziński od kilku lat wykłada i sprawuje opiekę nad powstającymi w niej filmami dokumentalnymi. Wiele z nich to najlepsze filmy dokumentalne ostatnich lat, nagradzane na festiwalach filmowych na całym świecie.
ANDRZEJ MUNK: Andrzej Munk (1921-1961), jeden z najwybitniejszych polskich reżyserów filmowych. Zanim stał się twórcom filmów fabularnych, tej miary co "Człowiek na torze" (1956), "Eroica" (1957), "Zezowate szczęście" (1959), czy "Pasażerka" (1961), przez wiele lat realizował krótkometrażowe i średniometrażowe filmy dokumentalne odnosząc na tym polu swoje pierwsze zawodowe sukcesy. Większość jego dokumentów to filmy socrealistyczne. Pośród nich dziełami zasługującymi na szczególną uwagę są "Kierunek Nowa Huta" (1952), "Gwiazdy muszą płonąć" (1954), czy "Kolejarskie słowo" (1953), to ostatnie nawiązujące do słynnego arcydzieła dokumentalnego, brytyjskiej "Nocnej poczty" (1936) Wrighta i Watta. Kulminację dokumentalnych poszukiwań Munka stanowił "Błękitny krzyż" (1955), będący filmową rekonstrukcją dramatycznej akcji GOPR z czasów II wojny światowej. Dwie liryczne w tonie krótkometrażówki, które nakręcił nim na dobre zajął się kręceniem filmów fabularnych, "Niedzielny poranek" (1955) i "Spacerek staromiejski" (1958) stanowią przykład filmów realizowanych na styku kina dokumentalnego i fabularnego, ale już wyraźnie wychylone w stronę tego ostatniego. W filmie Bartosza Paducha oglądamy fragmenty najważniejszych dokumentów Munka, a jego twórczość omawiają i komentują cenieni krytycy filmowi: Bożena Janicka i Jerzy Płażewski, oraz historyk filmu, autor książki "Andrzej Munk", prof. Marek Hendrykowski.
MARIA ZMARZ-KOCZANOWICZ: Bohaterką kolejnego odcinka "Sztuki dokumentu" jest Maria Zmarz-Koczanowicz, jedna z najbardziej cenionych współczesnych polskich dokumentalistek. Jej filmy układają się w wielowątkową opowieścią o ostatnim dwudziestoleciu Polski. Można ją nazwać "dziennikiem z podróży po Polsce w latach 1983 - 2008", z zaznaczeniem, że podróż wciąż trwa i to w zaskakującym jak na polskie warunki tempie - autorka kręci rocznie dwa do trzech filmów! Portrety wybitnych Polaków, filmowe syntezy grup pokoleniowych, dokumentalne studia fenomenów społecznych układają się w całość naznaczoną wyraźnym piętnem autorskiego spojrzenia. Od "Nie wierzę politykom" (1990) aż po "Kocham Polskę" (2007) przygląda się kolejnym pokoleniom młodych ludzi zaangażowanych w działalność polityczną i społeczną. Realizuje dokumentalne portrety wybitnych Polaków, do tej pory nakręciła, m.in., filmy o Czesławie Miłoszu, Jerzym Turowiczu, Jerzym Grotowskim, Leszku Kołakowskim, Irenie Krzywickiej czy Krzysztofie Kieślowskim. Utrwala kamerą różnorodne zjawiska, które składają się na obraz Polski ostatnich 20 lat. W filmie Bartosza Paducha, dokumentalistka opowiada o swojej twórczości w scenerii przypominającej jej dokument "Moja Warszawa". Opowiadają o niej także jej przyjaciele i współpracownicy: Grażyna Gradoń, Tadeusz Sobolewski i Jerzy Kapuściński.
BOHDAN DZIWORSKI: Bohaterem kolejnego odcinka "Sztuki dokumentu" jest Bogdan Dziworski (1941), operator, fotograf, reżyser, pedagog jeden z najbardziej oryginalnych twórców w dziejach polskiego kina. Autor i współautor kilkudziesięciu krótkometrażowych filmów dokumentalnych i fabularnych, których bohaterami są sportowcy i artyści. Jego filmy, pozbawione dialogów i komentarza, oparte są na wyjątkowych, efektownych i po mistrzowsku nakręconych ujęciach i scenach filmowych, w których kapitalną rolę odgrywają efekty dźwiękowe i muzyka. Najsłynniejszym filmem Dziworskiego jest "Kilka opowieści o człowieku" (1983), poetycka opowieść filmowa o bezrękim artyście i sportowcu Jerzym Orłowskim. W 1990 Dziworski zrealizował na zamówienie brytyjskiego Channel 4 sequel tego filmu pt. "The Prisoner". Jako operator Dziworski współtworzył filmy Grzegorza Królikiewicza, Ryszarda Czekały, Andrzeja Trzos-Rastawieckiego, Sławomira Idziaka, Paula Pawlikowskiego. Trzy filmy zrealizował wspólnie ze Zbigniewem Rybczyńskim. Filmy Dziworskiego zdobyły nagrody na festiwalach w Oberhausen, Tampere, San Sebastian, New Delhi, Brukseli, Huesca, Colorado, Trento, Cortina d'Ampezzo, Montpellier, Autrans, Ołomuńcu, Krakowie i wielu innych. Profesor Bogdan Dziworski wykłada na Wydziale Radia, Telewizji i Filmu UŚ im. Krzysztofa Kieślowskiego w Katowicach. Współtwórcą tego odcinka "Sztuki dokumentu" jest sam Bogdan Dziworski, który zaaranżował specjalnie dla potrzeb tego filmu kilka scen na pokładzie jachtu i w suchym basenie, uznając, że znacznie lepiej niż jego wypowiedzi przed kamerą opowiedzą one czym jest kino Dziworskiego. [TVP]
JACEK BŁAWUT: Jacek Bławut (1950), operator i reżyser, jeden z najważniejszych współczesnych polskich dokumentalistów jest bohaterem piątego odcinka "Sztuki dokumentu". W latach 80. Bławut realizował filmy nawiązujące do poetyki "dokumentu kreacyjnego" - wśród nich utwory o tematyce sportowej, takie jak "Kostka cukru" (1986), czy historycznej, jak "Byłem generałem Wehrmachtu" (1988). W 1990 zrealizował paradokumentalny film "Nienormalni", nagrodzony na festiwalach w Mannheim, San Sebastian, Frankfurcie, Łodzi, Gdyni, Tarnowie, Łagowie i Świebodzinie. Tematem wielu jego filmów stał się heroizm człowieka podnoszącego się ze swoich upadków, walczącego z przeciwnościami losu, pokonującego swoje ograniczenia i słabości. Opowiadają o nim najważniejsze filmy reżysera: "Miałem przyjaciela" (1996), "Born dead" (2004), "Szczur w koronie" (2005), "Wojownik" (2007). Od kilku lat Jacek Bławut jest wykładowcą w Mistrzowskiej Szkole Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy. W filmie Bartosza Paducha oglądamy Bławuta w czasie zbierania dokumentacji do swego najnowszego filmu opowiadającego o pilotach wirtualnych dywizjonów myśliwskich. Siedząc za sterami takiego samego samolotu jak ten, który pojawia się w jego filmie "Cyrk Skalskiego", Bławut opowiada o swej pasji realizowania filmów dokumentalnych, o więzi jaka zawiązuje się między reżyserem a bohaterem filmu dokumentalnego. Na torze hippicznym w Pardubicach reżyser mówi o kulisach realizacji "Kostki cukru", jednego ze swych pierwszych autorskich filmów dokumentalnych. [TVP]
BOHDAN KOSIŃSKI: Bohaterem szóstego odcinka "Sztuki dokumentu" jest Bohdan Kosiński, jeden z najważniejszych dokumentalistów w polskim kinie powojennym. Zadebiutował w 1956 roku "Lubelską starówką" zaliczoną do słynnej "czarnej serii". Swoje klasyczne w formie dokumenty poświęcał tematyce społecznej i historycznej. Są wśród nich: "Ostpost 1942-4" (1965), "Na torach" (1971), "Budowałem miasto" (1972), "Zegarek" (1977), "Narodziny Solidarności" (1981), "Parada wspomnień" (1991), "Salwa" (2000). W latach 70. wspierał twórców młodego pokolenia ze "szkoły krakowskiej". Z jego pomocą powstały dwa ważne filmy z tamtego okresu: "Robotnicy 1971: Nic o nas bez nas" (1972) oraz "Robotnicy'80" (1980). W latach 80. dokumentował kamerą działalność podziemia antykomunistycznego. W 1998 roku został pierwszym laureatem nagrody Smoka Smoków, którą przyznano mu na Krakowskim Festiwalu Filmów Krótkometrażowych za wybitne osiągnięcia w dziedzinie filmu dokumentalnego. W filmie Bartosza Paducha oglądamy fragmenty filmów Kosińskiego, słuchamy wypowiedzi przyjaciół i współpracowników, a także samego reżysera. [TVP]
EDWARD SKÓRZEWSKI. JERZY HOFFMAN: Bohaterami kolejnego odcinka "Sztuki dokumentu" są Jerzy Hoffman (1932) i Edward Skórzewski (1930-1991), duet reżyserski, który wspólnie zrealizował 27 filmów dokumentalnych oraz trzy fabularne. W połowie lat 50. zadebiutowali słynnym plakatem filmowym "Uwaga chuligani!", który zainicjował "czarną serię", jeden z najważniejszych nurtów w dziejach polskiego dokumentu. Film ten przyniósł im pierwsze znaczące wyróżnienie - Złotą Taśmę - Nagrodę Polskiej Krytyki Filmowej. Realizowali krótkometrażowe dokumenty o różnej tematyce: społecznej, historycznej, religijnej. Wyruszyli z kamerą do Armenii i na Kubę. Portretowali polskie kurorty w Sopocie i Zakopanem. W 1962 zrealizowali "Gangsterów i filantropów", swój pierwszy film fabularny. Ostatnio Jerzy Hoffman powrócił do dokumentu kręcąc film o historii Ukrainy. W filmie Bartosza Paducha Jerzy Hoffman opowiada o okolicznościach powstania poszczególnych filmów, które zrealizował wspólnie z Edwardem Skórzewskim. Oglądamy także fragmenty ich najważniejszych filmów dokumentalnych. [TVP]
WOJCIECH WISZNIEWSKI: Bohaterem kolejnego odcinka "Sztuki dokumentu" jest Wojciech Wiszniewski (1946-1981)), operator, reżyser i scenarzysta, twórca oryginalnych krótkometrażowych filmów, nazywanych "dokumentami kreacyjnymi". W filmach takich jak "Wanda Gościmińska - włókniarka" (1975), czy "Opowieść o człowieku, który wykonał 552% normy" (1973), twórczo przetwarzał konwencje i symbole kina socrealistycznego. Choć zrealizował zaledwie kilka filmów - nim przedwcześnie zmarł - Wiszniewski, dzięki takim obrazom jak "Elementarz" (1976) czy "Stolarz" (1976), zajął eksponowane miejsce w panteonie najwybitniejszych twórców polskiego kina. Zrealizował jeden średniometrażowy, telewizyjny film fabularny pt. "Historia pewnej miłości" (1974). Wiszniewski zmarł, na krótko przed rozpoczęciem zdjęć do pełnometrażowego debiutu fabularnego pt. "Porwanie króla". W filmie Bartosza Paducha opowiadają o twórczości reżysera jego przyjaciele i współpracownicy, oraz znawcy twórczości autora "Sztygara na zagrodzie" (1978). [TVP]
MACIEJ DRYGAS: Jedenasty odcinek telewizyjnej serii "Sztuka dokumentu" poświęcony jest Maciejowi Drygasowi (1956), jednemu z najbardziej cenionych współczesnych polskich dokumentalistów, autorowi filmów montażowych o wydarzeniach z historii najnowszej: "Usłyszcie mój krzyk" (1991), "Stan nieważkości" (1994), "Głos nadziei" (2002), "Jeden dzień w PRL" (2005). Po ukończeniu szkoły filmowej w Moskwie Drygas napisał kilka scenariuszy do filmów fabularnych, z których zrealizowany został do tej pory jeden, "Dzieci z hotelu Ameryka" (1990), wyreżyserowany przez litewskiego reżysera Raimondasa Banionisa. Drygas pracował jako asystent reżysera przy filmach Krzysztofa Zanussiego ("Constans" i "Z dalekiego kraju") i Krzysztofa Kieślowskiego ("Przypadek"). W 1984 roku wyreżyserował telewizyjny film fabularny "Psychoterapia". Za swój dokumentalny debiut, "Usłyszycie mój krzyk" (1991), otrzymał wiele nagród na festiwalach w Polsce i zagranicą, m.in. Srebrnego Smoka na MFFK w Krakowie, Felixa'91, Golden Gate Award w San Francisco i Grand Prix na festiwalu w Melbourne. Maciej Drygas jest autorem nagradzanych i emitowanych przez stacje radiowe w Europie, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii i Japonii dokumentalnych słuchowisk radiowych: "Testament", "Być w kosmosie", "Moja góra". Uczy realizacji filmu dokumentalnego w łódzkiej PWSFTviT w Łodzi i dokumentu radiowego w Szkole Reportażu Collegium Civitas w Warszawie. W filmie Bartosza Paducha przysłuchujemy się Maciejowi Drygasowi, który w studio teatralnym Polskiego Radia opowiada o swoich dokonaniach filmowych i radiowych. Zaglądamy też do szkoły filmowej, gdzie razem z Mirosławem Dembińskim, udziela konsultacji studentowi, który pod jego opieką realizuje etiudę dokumentalną. Ponadto w filmie możemy zapoznać się z wieloma cytatami z dokumentów Macieja Drygasa. [TVP]
ANDRZEJ PAPUZIŃSKI: Ostatni odcinek telewizyjnej serii "Sztuka dokumentu" jest poświęcony niezwykłej postaci polskiego reżysera, Andrzeja Papuzińskiego (1932), jednego z najważniejszych, w światowym kinie, twórców filmów o sztuce i artystach, autora oryginalnych dzieł, uhonorowanych na prestiżowych festiwalach filmowych w Polsce i zagranicą, takich jak "Stradivari 66" (1966), "Bykowi chwała" (1971) czy "Siedem misteriów według Stasysa" (1994). Większość swoich dzieł zrealizował w Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi. Obok Wojciecha Wiszniewskiego i Bogdana Dziworskiego jeden z najbardziej cenionych twórców dokumentów kreacyjnych. Jego barokowe w formie filmy są niezwykłą próbą stworzenia filmowej syntezy życia i dokonań portretowanego artysty, lub zjawiska artystycznego. Papuziński ukończył architekturę na warszawskiej Politechnice i reżyserię w łódzkiej szkole filmowej. Od 1995 roku mieszka w Paryżu, gdzie obecnie przygotowuje filmy o polskich artystach tworzących we Francji, Pawle Joczu i Ludwice Ogorzelec. W filmie poświęconym Papuzińskiemu przyglądamy się reżyserowi w czasie jego paryskich spotkań związanych z pracą nad nowymi filmami. Artysta opowiada o swoich nowych projektach i kulisach powstania filmów sprzed lat. [TVP]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj