BEZPIEKA 1944 - 1956

• Film dokumentalny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1997
• Barwny, Część 1 - 48 min Część 2 - 45 min Część 3 - 44 min

4 stycznia 1944 roku oddziały Armii Czerwonej przekroczyły granicę Rzeczpospolitej i rozpoczęły wyzwalanie Polski spod okupacji niemieckiej. Wkrótce też rozpoczęły się działania mające na celu zapewnić nowej władzy (w postaci przybyłych z Moskwy członków PKWN) powodzenie w sprawowaniu rządów. Powstaje - na wzór radziecki - aparat bezpieczeństwa - Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, powiatowe i wojewódzkie Urzędy Bezpieczeństwa. Rozpoczynają się represje wobec narodu. Kiedy w Warszawie wybucha powstanie, w Lublinie działa już WUB, resort bezpieczeństwa przejmuje więziennictwo, w prawobrzeżnej Warszawie powstaje Milicja Obywatelska. W październiku przybywa do Lublina 8,5 tysiąca żołnierzy NKWD. Przy każdym wojewódzkim i powiatowym UB działają doradcy NKWD, których szefem zostaje Iwan Sierow. Kadry polskie, 217 osób, przeszkolono w szkole NKWD w Kujbyszewie. Oblicza się, że w 1945 roku około 100 000 Polaków osadzono w więzieniach, a połowę z nich deportowano następnie do ZSRR. Wśród nich podstępnie ujętych szesnastu wybitnych działaczy polskiego państwa podziemnego podległych rządowi RP na emigracji. Starannie i bogato udokumentowany trzyczęściowy film przedstawia zdarzenia, które legły u podstaw bezpieki, a następnie jej poczynania aż do przemian roku 1956. W części pierwszej o tle historycznym tworzenia Ministerstwa Publicznego i jego aparatu w terenie oraz o metodach stosowanych w pierwszym okresie walki władzy z przeciwnikami politycznymi opowiadają profesorowie Adam Strzembosz, Stanisław Zięba, Władysław Bartoszewski, Maria Turlejska oraz Andrzej K. Kunert, Ryszard Reiff, Henryk Piecuch, uczestnicy akcji uwolnienia więzionych w Radomiu Stefan Bembliński i Antoni Heda, a także ofiary represji - Kazimierz Leski, profesor Wiesław Chrzanowski, Dorota Wiśniewska i Adam Bień - jedyny żyjący ze skazanych w tzw. procesie szesnastu. Realizatorzy filmu wykorzystali też archiwalną taśmę z nagraniem wypowiedzi Józefa Światły, zbiegłego na Zachód wysokiego funkcjonariusza aparatu bezpieczeństwa. Osadzony w więzieniu Kazimierz Leski mył się w misce klozetowej, tam też prał bieliznę. Aby utrzymać się w formie, codziennie gimnastykował się, wykonując tysiące ćwiczeń. Dopiero po sześciu latach zaprowadzono go do łaźni i pozwolono wyjść na spacer. Z osadzonych w jego celi tylko niemiecki zbrodniarz miał prawo spać na sienniku. Nazistów programowo traktowano lepiej niż żołnierzy AK, by ich w ten sposób poniżyć.
Druga część filmu o działaności aparatu bezpieczeństwa w latach 1944-56 przypomina dramatyczne wydarzenia związane z rozbiciem i likwidacją tajnej organizacji Wolność i Niezawisłość, powstałej we wrześniu 1945 roku po rozwiązaniu Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. Pokazuje udział bezpieki w zafałszowaniu wyników referendum 1946 roku, groteskę wyborów, rozprawę z PSL i lawinową rozbudowę MO i KBW. O faktach tych mówią: prof. Władysław Bartoszewski, prof. Maria Turlejska, Andrzej K. Kunert i Henryk Piecuch oraz ofiary represji: Kazimierz Leski, Stefan Bałuk, Zdzisław Samoraj, prof. Wiesław Chrzanowski, Jerzy Pruszyński, Stefan Bembliński i Wincenty Pyka. Realizatorzy filmu wykorzystali też fragment nagranej na taśmie w 1969 roku wypowiedzi Adama Humera, jednego z wysokich funkcjonariuszy aparatu bezpieczestwa.
Nowa władza rozprawiała się z podziemiem, z PSL, a następnie z PPS. Po zjednoczeniu PPR z PPS, a właściwie wchłonięciu tej drugiej organizacji przez pierwszą i utworzeniu PZPR w 1949 roku zaczęła się czystka wewnątrz nowej partii, a potem w wojsku. Aparat bezpieczeństwa organizował się i zdobywał autonomię. Tworzono specjalne departamenty (jak osławiony X i V, który preparował procesy duchownych), kształcono kadry. Wszędzie wietrzono spiski, sabotaże, odchylenia prawicowo-nacjonalistyczne. Zastraszano ludzi, organizując pokazowe procesy. Represje dotknęły właściwie wszystkie środowiska. Skazani zapełniali więzienia, karne obozy pracy, fedrowali w kopalniach i harowali na budowach. Za kraty można było trafić za słuchanie zachodniego radia albo opowiadanie dowcipów. Bezpieka "wyrabiała plany", np. w każdej gminie trzeba było znaleźć przynajmniej jednego kułaka. W 1953 roku najwyższy Sąd Wojskowy wprowadził normy i punktowanie spraw: za orzeczenie kary śmierci sędzia otrzymywał 50% punktów więcej, co miało wpływ na wynagrodzenie i premię. W ostatniej części filmu o działalności aparatu bezpieczeństwa w latach 1944-1956 wydarzenia te przypominają i komentują: Władysław Bartoszewski, profesor Maria Turlejska, profesor Wiesław Chrzanowski, mecenas Stanisław Szczuka, Andrzej K. Kunert oraz ofiary represji: Zdzisław Samoraj, Dorota Wiśniewska, Jerzy Pruszyński, Kazimierz Leski i Jan Woch. [TVP]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj