WISŁA
- Serial dokumentalny
- Produkcja:Polska
- Rok produkcji:2002
- Gatunek:Film oświatowy
- Barwny, odcinki x ok. 26 min
Nowy cykl edukacyjny przedstawiający dzieje Wisły, począwszy od najdawniejszych czasów, sięgających tysięcy a nawet milionów lat wstecz, aż do chwili obecnej. Pokazuje, jak zmieniał się bieg rzeki, jej wielkość oraz środowisko dorzecza na przestrzeni kolejnych epok geologicznych i ewoluujących warunków geograficznych. Jak rozwijała się i zmieniała szata roślinna, kim byli i czym się zajmowali ludzie zamieszkujący niegdyś tereny nadwiślańskie oraz jaki mieli wpływ na środowisko naturalne. Animacje komputerowe ilustrują przebieg najważniejszych procesów geologicznych, a scenki aktorskie przybliżają realia życia dawnych osadników w dorzeczu Wisły. Uzupełniają je współczesne zdjęcia filmowe najpiękniejszych i najbardziej charakterystycznych odcinków rzeki oraz interesujące eksponaty muzealne, m.in. ze zbiorów archeologicznych. [PAT]
Ekipa
pełna
|
skrócona
|
schowaj
- Reżyseria
- Scenariusz
- Pomysł filmuWłodzimierz Ławacz
- Komentarz
- Lektor
- Zdjęcia
- Opracowanie muzyczne
- Dźwięk
- Animacja komputerowa
- Montażw napisach imię: Bogdan
- Konsultacja
- Materiały archiwalne
- Kierownictwo produkcji
- Współpraca
- Producent
- Produkcja
- Współfinansowanie
NARODZINY RZEKI (1)
- Odcinek serialu
Wisła jest główną rzeką Polski, centralnie położoną na terenie środkowej Europy. W jej dorzeczu spotykają się trzy główne krainy geograficzne i geologiczne kontynentu: nizinna tarcza wschodnio-europejska, obszar wyżyn i niskich gór zachodniej Europy oraz strefa alpejska wysokich gór, do której należą Alpy i Karpaty. W Karpatach Wisła bierze swój początek. Jej bieg i charakter kształtowały lądolody spływające z Półwyspu Skandynawskiego. Ostatni lądolód wkroczył na obszar Polski około 20 tysięcy lat temu. W okresach ociepleń wody pra-Wisły szukały najkrótszej drogi do morza - przed tysiącami lat uchodziły do Morza Północnego gdzieś na wysokości współczesnej Szkocji. Film przedstawia m.in. jakie procesy doprowadziły do znanego dzisiaj położenia Wisły, jak powstało Morze Bałtyckie, delta Wisły i Żuławy Wiślane; jak zmieniał się klimat, świat roślin i zwierząt oraz charakter rzeki; jakie ludy i plemiona zamieszkiwały tereny wokół niej. Odcinek prezentuje dzieje Wisły i przyległych do niej ziem od czasów pradawnych do początków państwa polskiego. [PAT]
OD ŚREDNIOWIECZA DO ROZBIORÓW (2)
- Odcinek serialu
Jest wiele teorii wyjaśniających znaczenie nazwy Wisła, prawdopodobnie pochodzi ona od słowa "wis" lub "wies", oznaczającego coś płynącego. Wisła jako nazwa rzeki często pojawia się w różnych dziełach i dokumentach wczesnego dziejopisarstwa. Pierwsze wzmianki na jej temat pochodzą z ostatniego stulecia przed naszą erą, wspomina o niej wódz rzymski, Marek Agrypa. Hasło Wisła można znaleźć również w pracach wybitnego historyka rzymskiego Tacyta, który opisywał Słowian nazywanych przez siebie Wenedami. Wincenty Kadłubek zwał ją "osią państwa"., Jan Długosz - pierwszą w Polsce i najsłynniejszą rzeką wśród Polaków. Jakkolwiek burzliwe były dzieje kształtowania się państwowości polskiej, Wisła niosła swoje wody z Karpat do Bałtyku stwarzając dogodne warunki do rozwoju rolnictwa i handlu. Kolejny odcinek cyklu przedstawia dzieje rzeki i leżących nad nią ziem od średniowiecza do rozbiorów. Omawia m.in. rozwój żeglugi wiślanej, rodzaje pływających po niej jednostek oraz rolę jaką odegrała w rozkwicie gospodarczym kraju w kontekście najważniejszych wydarzeń historycznych. Wisła w średniowieczu pozostawała życzliwa dla ludzi w ciągu całego rocznego cyklu prac rolnych, a nadbrzeżne łąki niemal na całej długości wykorzystywano jako pastwiska dla bydła. Rozwijało się osadnictwo, w szczególnie dogodnych miejscach powstawały miasta. W późniejszym dziejopisarstwie Wisła pojawia się przy okazji klęsk żywiołowych, głównie powodzi, rzadziej susz. Umacniający się od XIII wieku na ziemiach polskich zakon krzyżacki prowadził świadomą politykę gospodarczą, której celem było m.in. ograniczanie żeglugi i ruchu handlowego na Wiśle. Rzeka była bowiem głównym szlakiem komunikacyjnym kraju, transportowano nią towary, spławiano zboże i inne produkty rolne oraz drewno. Ostateczne rozgromienie krzyżaków zapoczątkowało "złoty wiek" w dziejach Wisły, był to także "złoty wiek" państwa polskiego. W XVI wieku nastąpił wzrost koniunktury na polskie zboże, runo leśne i drewno. Polska eksportowała te towary do wielu państw Europy, m.in. do Szwecji, Holandii, Anglii i Hiszpanii. Żegluga wiślana stanowiła źródło bogactwa szlachty i mieszczan, przyczyniła się do powstania i rozwoju miast portowych, takich jak Sandomierz, Kazimierz Dolny, Warszawa, Płock, Włocławek, Bydgoszcz, Toruń, Tczew, Gdańsk i wiele innych. W XVI wieku Gdańsk był głównym portem Bałtyku. Na żyznych Żuławach Wiślanych osiedlali się emigranci z Niderlandów przynosząc ze sobą nowe technologie uprawy roli i organizacji życia społeczności wiejskiej. Druga połowa XVII wieku przyniosła liczne wojny, które bardzo osłabiły kraj, spowodowały straty w ludziach i załamanie gospodarki. Rzeczpospolita stała się łatwym łupem dla sąsiadów. [PAT]
POD ROZBIORAMI (3)
- Odcinek serialu
Dzieje Wisły pod rządami państw zaborczych. Opowieść o tym, jak niekorzystna dla Polski sytuacja polityczna wpłynęła na gospodarkę państwa, m.in. na żeglugę wiślaną. Film pokazuje, jak Prusy, Austria i Rosja widziały rolę Wisły w swoich planach ekonomicznych dotyczących zagarniętych terenów Rzeczpospolitej. Mówi o trudnościach w handlu związanych z powstaniem wielu granic na rzece oraz o restrykcjach, jakimi zaborcy obłożyli polskie towary. Przedstawia przyczyny upadku wielu nadwiślańskich miast i wzrostu znaczenia innych, a także podejmowane w tamtym okresie inwestycje wodne, takie jak budowa kanałów, tam przeciwpowodziowych i regulacja koryta Wisły. Po pierwszym rozbiorze Rzeczpospolita straciła 1/3 swego obszaru, co było ogromnym ciosem dla państwa polskiego i jego gospodarki. Kraj stracił m.in. kontrolę nad dolną Wisłą, a tym samym dostęp do morza i głównych portów - Gdańska i Elbląga. Kolejne dwa rozbiory pogłębiły kryzys, zastój w handlu i rolnictwie ujemnie wpłynął na żeglugę wiślaną. Powstanie nowych granicznych komór celnych oraz cały system szykan i utrudnień ze strony zaborców ograniczały Polakom dostęp do głównego szlaku transportowego, jakim była Wisła. Część ruchu handlowego przesunęła się na Niemen i Dniepr. Było to możliwe m.in. dzięki budowie kilku kanałów - Bydgoskiego, zwanego szlakiem Odra - Wisła, Kanału Królewskiego łączącego Wisłę z Dnieprem oraz Ogińskiego łączącego Dniepr z Niemnem. Pomimo tych inwestycji wykorzystanie Wisły i jej żeglownych dopływów zmalało w stosunku do XVI i XVII wieku. Poza tym stan rzeki i jej żeglowność była różna w poszczególnych zaborach. Najszybciej przeprowadzono regulację na odcinku "Wisły pruskiej", w pozostałych dwóch zaborach poza doraźnymi pracami nie podejmowano w tym zakresie żadnych działań. [PAT]
WISŁA DZISIAJ (4)
- Odcinek serialu
Film przedstawia najnowsze dzieje Wisły, począwszy od odzyskania przez Polskę niepodległości do chwili obecnej. Pokazuje znaczenie i funkcję rzeki na tle rozwoju gospodarczego w okresie międzywojennym i w czasach PRL-u. Wisła nierozerwalnie związana jest z powstaniem i historią państwa polskiego. W czasach jego świetności wspierała bogactwo i dobrobyt kraju, w chwilach upadku traciła na znaczeniu. Kiedy w 1918 roku Polska odzyskała niepodległość, sytuacja gospodarcza wyniszczonego ponad stuletnią niewolą kraju była katastrofalna. Jeszcze w czasie walk na froncie wschodnim rząd II Rzeczpospolitej opracował strategiczny plan rozwoju gospodarczego. Zdumiewa i budzi szacunek rozmach i wyobraźnia jego twórców. Stawiał on przed młodym państwem niewykonalne, wydawać by się mogło, zadania. A jednak zostały one zrealizowane. Patriotyzm i entuzjazm Polaków były siłą, która pozwoliła m.in. zahamować inflację i pokonać bolszewików. Naród podjął wkrótce nowe wyzwanie - budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego i portu w Gdyni. Skala trudności, jakie trzeba było pokonać, by zrealizować te zamierzenia, jest niewyobrażalnie wielka, a mimo to w ciągu zaledwie kilku lat stworzono podwaliny nowoczesnej gospodarki. Dzisiaj w III Rzeczpospolitej, porównując dokonania przodków w okresie międzywojennym z obecnym tempem rozwoju kraju, możemy jedynie podziwiać tamte pokolenia i ich zapał. Powstanie Centralnego Okręgu przemysłowego i portu w Gdyni przyczyniło się do odrodzenia żeglugi na Wiśle. Przeprowadzono szereg inwestycji hydrologicznych, m.in. wybudowano nowoczesny port rzeczny w Płocku, powstawały mosty i zbiorniki retencyjne, zwiększyło się gospodarcze wykorzystanie rzeki. Nastąpił dynamiczny rozwój żeglugi pasażerskiej. Rejsy na Bielany i do Młocin na trwałe wpisały się w warszawski folklor. II wojna światowa zniweczyła osiągnięcia II Rzeczpospolitej. Kraj znów musiał się podnosić ze zgliszczy. Podejmowano kolejne inwestycje gospodarcze. Pomimo rozwoju przemysłu Wisła nie odzyskała swego znaczenia. W odróżnieniu od innych rzek europejskich, które stały się ważnymi arteriami komunikacyjnymi, pozostała rzeką prawie naturalną. Znacznie jednak pogorszyła się jakość jej wód. Już w latach 70. stała się gigantycznym kolektorem ściekowym kraju. Wraz z pojawieniem się gospodarki wolnorynkowej szybko zaczęła zmieniać się świadomość ekologiczna Polaków, nie zahamowało to jednak postępującej dewastacji rzeki, jej brzegów i doliny. [PAT]
WISŁA PRZYSZŁOŚCI (5)
- Odcinek serialu
- 27'
Film jest próbą refleksji nad przyszłością Wisły. Przedstawia różne koncepcje wykorzystania najważniejszej polskiej rzeki, różne wizje jej roli i znaczenia. Porusza kwestię ochrony Wisły przed powodziami oraz jej losy w kontekście wejścia Polski do Unii Europejskiej. Wisła stanowi dziś wyzwanie dla narodu, wymaga podjęcia dalekowzrocznych decyzji. Bogatsi o doświadczenia naszych sąsiadów musimy zadecydować o jej losie. Czy będzie, jak chcą ekolodzy i humaniści "dziką rzeką", ostoją świata roślinnego i zwierzęcego, miejscem rekreacji i szlakiem turystycznym. Czy też, jak postulują środowiska inżynieryjno-ekonomiczne, zostanie uregulowana i będzie służyć interesom gospodarczym kraju. Racje obydwu stron przedstawione są w scenkach aktorskich w formie polemiki ojca z synem. Jakkolwiek różnie można patrzeć na sprawę przyszłości Wisły, nie ulega wątpliwości, że konieczna jest eliminacja dopływu ścieków do rzeki i poprawa jakości jej wód. Niezbędna jest także reforma prawa budowlanego i wodnego, zmierzająca m.in. do wprowadzenia całkowitego zakazu budowy domów mieszkalnych na terenach zalewowych. Optymizmem napawa utworzenie pierwszych ornitologicznych rezerwatów w dorzeczu Wisły. Niezależnie od tego jak często podnoszone są kwestie związane z ekologią, zwłaszcza przy okazji różnych kampanii wyborczych, Wisła pozostaje rzeką brudną i śmierdzącą. Jak dotąd największe zainteresowanie walorami przyrodniczymi naszej głównej rzeki wykazuje społeczność międzynarodowa. Światowy Fundusz Ochrony Przyrody realizując program "Żywe rzeki" objął swym działaniem osiem rzek, w tym Wisłę, obok m.in. Jangcy, Orinoko i Mekongu.
