WALCZĄCY SAMOTNIK (STANISŁAW WITKIEWICZ)

• Film dokumentalny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1986
• Barwny, 3 części x ok. 50 min

Bardzo starannie udokumentowany trzyczęściowy film o życiu, twórczości i działalności Stanisława Witkiewicza - postaci niezwykle interesującej, lecz pozostającej nieco w cieniu syna, Stanisława Ignacego zwanego Witkacym. Autorzy pokazują, co ukształtowało młodziutkiwgo Witkiewicza, jak rzutowało na jego postawę, twórczość, sposób myślenia i postrzegania świata. Osobowość Stanisława Witkiewicza ukształtowało doświadczenie pokoleniowe - klęska powstania styczniowego. Jako 12-letni chłopiec - na Żmudzi, gdzie się urodził w rodzinnym majątku - do obozów powstańczych dowoził żywność, proch i owies dla koni. Jego ideałem był stryj Jan, legendary pierwowzór Konrada Wallenroda. Z podziwem patrzył też na ojca, mianowanego przez rząd narodowy naczelnikiem cywilnym powiatu szawelskiego, i pracę matki wśród ludu nad rozbudzeniem jego świadomości patriotycznej. Po upadku powstania władze carskie aresztowały ojca, pozbawiły majątku i skazały Witkiewiczów na pobyt na Sybirze. Tam Stanisław zaczął się uczyć, wykonywał pierwsze rysunki. Z czasem zarabiał rysowaniem. Wiosną 1868 roku 17-letni młodziniec, wraz z przyjacielem, Konradem Pruszyńskim, przyszłym działaczem oświatowym, rusza do kraju. Stanisław chce podjąć starania umożliwiające rodzicom powrót z wygnania. Jest poza tym pewien, że Polacy szykują się do odwetu i chce w tym uczestniczyć. Przebywa 10 tysięcy km. Dociera do Warszawy i Krakowa. W miastach tych odnajduje jedynie marazm i rodaków ugodowo nastawionych do zaborców. Rozczarowany jedzie do Petersburga, gdzie podejmuje studia artystyczne. Stwierdza, że stosowane wówczas metody nauczania nie odpowiadają mu w najmniejszym stopniu i ostatecznie uczy się sam, pracując ciężko i wytrwale. W 1871 roku jedzie do Monachium. Tam także rozczarowują go akademickie metody nauczania. Choć w mieście tym odnalazł dość liczną grupę polskich malarzy, czuje się osamotniony, do tego przymiera głodem. Miewa myśli samobójcze. Przeżywa przełom światopoglądowy. Odrzuca dogmatykę kościelną, dając pierwszeństwo zasadom miłości, dobroci i humanizmu, którym zresztą pozostał wierny do końca swych dni. W Monachnium zaprzyjaźnia się z Józefem Chełmońskim. Naprawdę znaczący wpływ na poglądy estetyczne Witkiewicza wywarł jednak Adam Chmielowski. Nabrał wówczas przekonania, że istotą sztuki jest ekspresja i indywidualność - bez względu na podejmowany temat. Po powrocie do Warszawy podejmuje pierwsze próby poetyckie. Ożywia go miłość do Heleny Modrzejewskiej - uczucie nigdy nie wygasło. Wraz z Chełmońskim, Antonim Piotrowskim i Chmielowskim na poddaszu hotelu "Europejskiego" otwiera "wielką malarnię", pragnąc propagować nową realistyczną sztukę. Warszawa jednak ich odrzuca. Witkiewicz zarabia jako rysownik w czasopismach, ilustruje książki. Dużo maluje. W jego pracach przeważa wówczas tematyka rustykalna. Krytycy zarzucają mu realistyczne szarżowanie i lubowanie się w rzeczach brzydkich. W 1879 roku w Kazimierzu maluje jeden z najciekawszych swoich obrazów - "Targ w małym miasteczku". Pracuje nad nim bardzo intensywnie, w zimnych i wilgotnych pomieszczeniach klasztornych. Zapada na zapalenie płuc, potem na gruźlicę. Z tą chorobą będzie walczył przez całe życie. Wyjeżdża do Marienbadu i Merony, leczy się w Alpach Tyrolskich. Do kraju wraca w 1883 roku. Zostaje kierownikiem w "Wędrowcu". Stała praca umożliwia mu założenie rodziny. Poślubia Marię Pietrzkiewicz. Rok później rodzi się Stanisław Ignacy. Podejmuje batalię o unowocześnienie polskiej kultury i sztuki. Formułuje tezę, że jedynym kryterium oceny sztuk plastycznych jest kryterium artystyczne i o wartości dzieła nie stanowi jego temat. Zabiega o malarskość malarstwa. W tej batalii będzie osamotniony. [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Nagrody

schowaj

• 1987
  Złoty Ekran (przyznawany przez pismo "Ekran")
  w kategorii: Film dokumentalny i reportaż; za rok 1986
  Lucyna Smolińska
• 1987
  Złoty Ekran (przyznawany przez pismo "Ekran")
  w kategorii: Film dokumentalny i reportaż; za rok 1986
  Mieczysław Sroka