BEŁZ. ROK 1951

• Film dokumentalny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  2001
• Barwny, 21 min

Opowieść o mało znanym szerszej opinii wydarzeniu z najnowszej historii Polski. Dokładnie pół wieku temu miała miejsce tzw. korekta wschodniej granicy Polski. W lecie 1951 roku blisko 20 tysięcy Polaków zostało wysiedlonych z historycznych Grodów Czerwieńskich, czyli Bełza, Krystynopola, Waręża, Uhniowa, Sokala oraz okolicznych wsi. Wschodnia część powiatu hrubieszowskiego znalazła się w granicach ZSRR i została zasiedlona przez ludność ukraińską. Polaków wywieziono w Bieszczady, m.in. do Ustrzyk i Czarnej, oraz na ziemie zachodnie. Dlaczego ZSRR odebrał Polsce dawne województwo bełskie i jak przebiegała akcja wysiedleńcza - opowiedzą uczestnicy i naoczni świadkowie tamtych dramatycznych wydarzeń. Grody Czerwieńskie były związane z Polską od czasów piastowskich. Kolejni władcy tracili je i odzyskiwali, ostatecznie przyłączył je do Rzeczypospolitej Kazimierz Jagiellończyk. Powstało województwo bełskie, które przetrwało przez ponad 300 lat, aż do czasów pierwszego rozbioru Polski. Wówczas część dawnego województwa stała się najdalej na północ wysuniętym punktem zaboru austriackiego. Na początku XX wieku na tym niewielkiem obszarze, w widłach Bugu i Sołokini mieszkało blisko 100 tysięcy ludzi. W roku 1919 na linii Uhniów - Bełz - Krystynopol toczyły się krwawe walki polsko-ukraińskie. Rok później przez ziemie te przeszła konna armia Budionnego. Jednak w ciągu kilku kolejnych lat udało się zatrzeć ślady wojennych zniszczeń i życie wróciło do normy. Czasem, głównie na wsiach, dochodziło do polsko-ukraińskich incydentów. W miasteczkach przeważała ludność polska i żydowska. Począwszy od XVIII wieku Bełz był jednym z najważnieszych ośrodków chasydyzmu. Z czasem cadycy z Bełza stali się największymi autorytetami wśród galicyjskich Żydów. W latach 1941-42 żydowska społeczność okolicznych miasteczek uległa całkowitej eksterminacji. Rok później wybuchł kolejny konflikt polsko-ukraiński. Prawie cały rejon opanowała UPA, wiele polskich rodzin uciekło. Krwawe walki toczyły się aż do 1947 roku. Potem Polacy zaczęli wracać do swoich domów. Nie nacieszyli się nimi zbyt długo. Oto tuż za granicą, za Sukiją i Bugiem, rozpoczęły się prace wiertnicze. Prowadzono je pod osłoną nocy. Nikt nie wiedział, że jeszcze przed wybuchem II wojny w okolicach odkryto bogate pokłady węgla. Władze ZSRR postanowiły je zdobyć. Nie było to trudne. Już w lutym 1951 roku podpisano stosowną umowę. W zamian za 480 km kwadratowych ziemi w widłach Bugu i Sołokini Polska miała otrzymać bogate pokłady ropy naftowej znajdujące się jakoby w okolicach Ustrzyk Dolnych. W maju 1951 roku umowę ratyfikował polski Sejm, uznając ją za niesłychanie korzystną z ekonomicznego punktu widzenia. Polska potrzebowała przecież ropy naftowej! Złoża w Ustrzykach nie spełniły jednak poselskich oczekiwań. Tymczasem nieopodal Krystynopola wyrosło blisko 100-tysięczne miasto Czerwonograd, stolica zagłębia węglowego zachodniej Ukrainy. [TVP]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj