POETA DOCTUS

• Część
• 27 min

Film powstały na podstawie eseistycznej prozy Zbigniewa Herberta zawartej w tomie "Barbarzyńca w ogrodzie" i twórczości poetyckiej ostatnich lat życia artysty. Piotr Załuski, Maciej Wielowiejski, Andrzej Krupski, Piotr Orłowski, Rafał Sobczak, Marek Staśko, Marcin Idziński i Andrzej Cecota zastanawiają się nad przyczynami fascynacji Herberta kulturą śródziemnomorską oraz istotą i sensem docierania do poetyckich celów. Autor wykorzystał też, z nagrań archiwalnych, wypowiedzi samego Herberta. Atrakcyjną ilustracją tematu są recytacje wierszy poety w wykonaniu Zbigniewa Zapasiewicza.

U DORÓW

• Część
• 22 min

Druga podróż ze Zbigniewem Herbertem do miejsc, gdzie rodziła się bądź rozwijała kultura europejska i które do dziś stanowią jej nieprzebraną skarbnicę. Tym razem poetycka proza Herberta, łącząca barwne opisy wydarzeń historycznych, dzieł antycznych i krajobrazu, połączona z osobistą refleksją przenosi nas do południowych Włoch, w okolice Pestu koło Neapolu, gdzie zachowały się w doskonałym stanie trzy świątynie starogreckie, dokumentujące kształtowanie się i rozwój stylu doryckiego. Wyprawa w poszukiwaniu śladów niegdysiejszej Wielkiej Grecji obejmuje także inne obszary osadnictwa greckiego w Italii, m.in. Agrigentum na Sycylii. Kontemplacja "sztuki z fantazji i kamienia" jest pretekstem do rozważań na temat doskonałości i niedoskonałości antycznej sztuki architektonicznej, do uwag o przemianach cywilizacyjnych i poetyckich rozmyślań o trwałości i nietrwałości sztuki w ogóle. Komentarzem do prezentowanych zdjęć są utwory Zbigniewa Herberta: "Poczucie tożsamości", "Na pomoc Pompei", "Architektura" oraz fragmenty eseju "U Dorów". [PAT]

SIENA

• Część
• 43 min

Siena powstała około trzydziestego roku przed Chrystusem, jako rzymska kolonia. Potem władali nią Longobardowie i Frankowie. Miasto rosło i bogaciło się dzięki możnym biskupom i potężnym rodom mieszczańskim, konkurującym skutecznie o dobra i wpływy ze starymi feudałami Toskanii. Ostro rywalizowało z Florencją. Mieszkańcy obu miast nienawidzili się serdecznie. Walczyli ze sobą mieczem i słowem. Siena zagradzała Florencji najkrótszą drogę do Rzymu i blokowała dostęp do morskich portów. Dla dwóch handlowych potęg nie było miejsca w Toskanii. Do ostatecznej zbrojnej rozprawy doszło w 1261 roku. W bitwie pod Montaperti Sieneńczycy rozgromili Florentyńczyków. Ale triumf nie trwał długo. Los się odmienił. Siena przegrała długą batalię z sąsiadem. Florencja stała się metropolią, Sienie przypadł status prowincji. Dziś ma dwukrotnie mniej mieszkańców niż w odległych o wieki czasach świetności. Ale dla przechadzającego się jej uliczkami, odwiedzającego świątynie, pałace i galerie poety jest nadal fascynującym miejscem. Autorzy filmu, zrealizowanego na motywach eseju Zbigniewa Herberta, podążają z kamerą śladami wędrówek mistrza. Podróż rozpoczyna się na Il Campo, jednym z najpiękniejszych placów świata. Zdobi go ratusz - Palazzo Pubblico zbudowany na przełomie trzynastego i czternastego stulecia. Osiemdziesięcioośmiometrową wieżę zwaną Mangią wydźwignięto nieco później. Wnętrza zdobią pyszne freski Simone Martiniego, między innymi znakomity portret jeźdźca Guidoriccia da Folignano. Katedra sieneńska, wznoszona od końcu dwunastego wieku, uznawana jest powszechnie za najlepszą budowlę gotycką Italii. Tylko Francuzi są odmiennego zdania. Upierają się, że to nie gotyk, lecz przebrana w ostrołuki romańszczyzna. Katedrę współtworzyli wielcy artyści - Nicolo Pisani i jego syn Giovanni. Wraz z Arnolfem di Cambio dekorowali ambonę, arcydzieło sztuki kamieniarskiej. Dla katedry Duccio namalował wielką Maestę, wprowadzoną do świątyni w uroczystej procesji w czerwcu 1311 roku. Dziś lśniącą złotem, ogromną, choć nieco zdekompletowaną kompozycję, można podziwiać w Muzeum Katedralnym. Mocnych wrażeń dostarcza także wizyta w Pinakotece. Znajdują się tam freski Pietro i Ambrogia Lorenzettich, w tym wspaniała panorama miasta, a także malowidła ilustratora życia świętego Franciszka - Sassetty. Nie brak też wcześniejszych, bo pochodzących z początków dwunastego stulecia, dzieł anonimowych artystów, raczej polichromowanych płaskorzeźb niż obrazów. Nie ma we Włoszech miasta, które wydałoby tylu świętych i błogosławionych. Stąd wywodzi się także dziewięciu papieży. Choć sieneńczycy są nadal pobożnymi ludźmi, najbardziej oczekiwane, budzące najsilniejsze emocje święto ma świecki, choć oparty na wiekowej tradycji charakter. To palio - coroczny wyścig jeźdźców wokół Il Campo. [TVP]

IL DUOMO

• Część
• 21 min

PIERO DELLA FRANCESCA

• Część
• 31 min

National Gallery, Londyn. Tu właśnie Zbigniew Herbert staje po raz pierwszy oko w oko z obrazem znanym mu dotąd tylko z reprodukcji. "Narodzenie" pędzla Piero di Benedetto dei Franceschi, zwanego della Francesca, natychmiast poraża widza swym pięknem, zdumiewa kunsztownością kompozycji, pełnej światła i radości. To jedno z ostatnich, a może i ostatnie dzieło jednego z największych malarzy nie tylko quattrocento, ale i wszech czasów. Drugi z obrazów włoskiego mistrza zdobiący londyńską Galerię Narodową - "Chrzest Chrystusa" - choć młodszy o dwie dekady, jest równie doskonały. Ta sama powaga kompozycji, solidność postaci skontrastowana z lekkością pejzażu, wspaniała kolorystyka, nasycenie przestrzeni jasnym, chłodnym światłem. Miasteczko widniejące w oddali to Borgo San Sepolcro. Tam około 1420 roku Piero przyszedł na świat, tam także zmarł w roku 1492. Tam pora jechać. Tezę Goethego: "kto chce zrozumieć poetę, musi udać się do jego kraju rodzinnego" trzeba tłumaczyć w dziedzinie malarstwa na "obrazy, jako owoce światła, należy oglądać pod słońcem ojczyzny artysty". Taką wędrówkę po miastach Italii odbył przed laty Zbigniew Herbert. Jego śladami podążają realizatorzy filmu. Odwiedzają miejsca, w których żył i pracował della Francesca. Po opuszczeniu rodzinnych stron na pograniczu Umbrii i Toskanii terminował przez parę lat w pracowni Domenica Veneziana. Potem opuścił gwarną Florencję. Lepiej czuł się w spokojniejszych miejscach. W Arezzo udekorował chór franciszkańskiego kościoła cyklem czternastu fresków ilustrujących średniowieczną legendę Świętego Krzyża - od skiełkowania nasienia wziętego przez Adama z rajskiego Drzewa Życia, aż po cudowne odbicie z rąk Persów pamiątki Chrystusowej męki przez cesarza Herakliusza w siódmym wieku. Choć uszkodzone przez wilgoć i nieumiejętną konserwację oraz marnie oświetlone, stanowią, zdaniem poety, jeden z najwspanialszych cudów sztuki malarskiej. W Rimini powstało "Biczowanie Chrystusa" - najbardziej "zmatematyzowane", albertiańskie dzieło mistrza, przechowywane obecnie w Urbino. Galeria Uffizi we Florencji szczyci się natomiast dyptykiem przedstawiającym Federico da Montefeltro, księcia Urbino i mecenasa artysty, oraz jego małżonkę Battistę Sforzę. Piero często wracał do rodzinnego miasteczka. W Pinakotece w San Sepolcro można podziwiać wczesne malowidło "Madonna Miłosierdzia", charakteryzujące się złotym jak u Duccia tłem, a także wspaniałe, nadzwyczaj sugestywne "Zmartwychwstanie". Natomiast w pobliskiej wiosce Monterchi, w skromnej kaplicy klasztornej, zachował się niezwykły fresk przedstawiający bardzo rzadko ukazywany w sztuce temat. Dwa anioły rozchylają brokatową płachtę namiotu, ukazując oczom wiernych "Madonnę brzemienną". Niebieska suknia Matki Bożej jest lekko rozpięta, by palce prawej dłoni mogły dotknąć nabrzmiałego płodem łona. Postępująca ślepota zmusiła artystę do rozstania z pędzlami. U schyłku życia napisał dwa traktaty poświęcone zagadnieniom perspektywy i proporcji w malarstwie. Głośny i uznany w swej dobie, został z czasem zapomniany. Dopiero stosunkowo niedawno, bo na początku dwudziestego wieku della Francesca odzyskał należne mu, nader wysokie miejsce w dziejach światowej sztuki. [TVP]