NASZA MŁODOŚĆ, NASZE ZRZESZENIE...
- Film dokumentalny
- Produkcja:Polska
- Rok produkcji:2000
- Barwny, 3 części x ok. 50 min
Dokument dobry dla starszych widzów, bo przypomni im młodość,
ale dobry też dla młodych, by przekonali się, jak twórczy może być czas
studiowania i dowiedzieli, co to naprawdę znaczy kultura studencka. Jest nim
trzyczęściowa opowieść o historii i dokonaniach Zrzeszenia Studentów
Polskich - od okresu powojennego, kiedy jeszcze nie powołano jednego
związku, a o byt akademików dbały głównie organizacje samopomocowe, po
rok 1989, kiedy to ZSP padło ofiarą przemian dokonujących w naszym
kraju. Przewodnikiem po półwieczu studenckiej organizacji społeczno-
zawodowej jest Piotr Bałtroczyk. Jego komentarz łączy w całość ciekawe
wspomnienia kilkudziesięciu byłych działaczy Zrzeszenia, archiwalia,
fotografie, a zwłaszcza fragmenty studenckich spektakli i imprez
artystycznych, zachowane na taśmach filmowych. Dopiero taki przegląd
uświadamia jaką szansę rozwoju dało Zrzeszenie swoim członkom i jak
wielki wkład wnieśli akademicy do kultury narodowej
Archiwum Ośrodka Dokumentacji Kultury Studentów mieściło się
przy Rynku Głównym w Krakowie. Założył je dr Andrzej Potok, widząc
potrzebę zachowania śladów dziś już legendarnej działalności młodzieży
akademickiej, prowadzonej przez kilka dziesiątków lat pod egidą Zrzeszenia
Studentów Polskich - ich społeczno organizacji. Przemiany w
naszym kraju wydały wyrok na archiwum. Wyrzucono je z Rynku. Znalazło
schronienie w stodole pod Jaworznem. Tam coraz grubsza warstwa kurzu
pokrywa tysiące zdjęć, plakatów, gazet i przeróżnych dokumentów: pół
wieku studenckiej historii. Z tej stodoły Piotr Bałtroczyk, narrator
trzyczęściowego filmu dokumentalnego o ZSP, rozpoczyna podróż w czasie,
by opowiedzieć tę historię - za pośrednictwem wspomnień byłych działaczy
zrzeszenia, archiwaliów fragmentów studenckich spektakli i imprez,
zachowanych na taśmach filmowych. Dopiero taki przegląd uświadamia, jaką
szansę rozwoju dało Zrzeszenie swoim członkom i jak wielki wkład wnieśli
akademicy do kultury narodowej.
Przeróżne organizacje studenckie powstawały zaraz po wojnie wraz
z odradzaniem się szkolnictwa wyższego. Wtedy, w zrujnowanym kraju,
najistotniejsze było zadbanie o to, by studenci mieli dach nad głową i coś do
jedzenia. Działalność rozwijały przede wszystkim "bratniaki" - potężne
organizacje samopomocowe. Mało kogo interesowała polityka. Wkrótce
jednak okazało się, że nie ma od niej ucieczki. Po utworzeniu PZRR i
zjeździe tej partii powstał Związek Walki Młodych, który planował skupienie
wszystkich organizacji młodzieżowych. By uniknąć wchłonięcia, studenci
postanowili powołać swoją organizację nie polityczną, lecz społeczno-
zawodową.
Stało się nią Zrzeszenie Studentów Polskich, utworzone w kwietniu
1950 roku na Kongresie Studentów Polskich, który odbył się w Auli
Politechniki Warszawskiej, z udziałem przedstawicieli "bratniaków", kół
naukowych i samorządów studenckich. Zrzeszenie miało dbać przede
wszystkim o to, by studenci mieli gdzie mieszkać, co jeść, czym i w czym
pisać. Szybko jednak okazało się, że nie samym chlebem student żyje.
Akademicy zaczęli wychodzić poza mury uczelni. Zakładali kluby, jak "Pod
Jaszczurami", "Nawojka" i "Żaczek" w Krakowie, "Żak" w Trójmieście,
"Spirala" i "Gwarek" w Gliwicach, "Stodoła" i "Hybrydy" w Warszawie.
Tworzyli teatry - "Kalambur", "STS", "Bim-Bom". Powoływali do życia
festiwale - Jazz Jamboree, Studencki Festiwal Piosenki, Festiwal Szkół
Artystycznych. A nawet własne biuro podróży "Almatur. [TVP]
Ekipa
pełna
|
skrócona
|
schowaj
- Reżyseriaw napisach określenie funkcji: Realizacja
- Scenariusz
- Narrator
- Zdjęcia
- Muzyka
- Dźwięk
- Montaż
- Kierownictwo produkcji
- Współpraca produkcyjnaKatarzyna Baczyńska
- Producent
- Produkcjadla Agencji Filmowej TVP
1
- Część
- 41 min
Pierwsza część filmu opowiada o działalności Zrzeszenia w latach 1950-1968. Mimo trudności, kultura studencka rozwijała się wówczas w sposób niebywały, chociaż nie brakowało zagrożeń i nie zawsze udawało się uciec od polityki - jak w 1956 czy właśnie w 1968 roku. Opowiadają o tym m.in.: Tadeusz Mazowiecki, Andrzej Micewski, Czesław Wiśniewski, Jerzy Markuszewski, Jacek Fedorowicz, Andrzej Bratkowski, Bogusław Litwiniec, Leszek Długosz, Hieronim Kubiak i Maciej Kosiński.
2
- Część
- 50 min
Druga część filmu dokumentalnego, przedstawiającego historię i dorobek Zrzeszenia Studentów Polskich, obejmuje lata 1968-1978, od słynnych wydarzeń marca 1968 roku do rodzenia się w środowisku akademickim opozycji. Historię tę opowiada narrator dokumentu Piotr Bałtroczyk, byli akademiccy działacze a ilustracją są bogate archiwalia zachowane w niszczejącym dziś Ośrodku Dokumentacji Kultury Studentów oraz w zbiorach Telewizji Polskiej i WFDiF.
W marcu 1968 roku Władze Zrzeszenia Studentów Polskich starały się nie angażować organizacji w konflikt ówczesnych elit partyjnych. Było to bardzo trudne, nie wszędzie się więc udało. Tam jednak, gdzie ZSP udało się stanąć w obronie poszkodowanego środowiska studenckiego i uchronić je przed wmanipulowaniem w konflikt z władzą, Zrzeszenie wzmocniło swoją pozycję.
Marzec 1968 roku stał się zbiorowym, bardzo dramatycznym i gorzkim przeżyciem środowiska studenckiego, które kreowało twórcze
postawy. Nastąpił w tym czasie dynamiczny rozwój politycznie
zaangażowanego teatru studenckiego. Aktywność twórcza polskiego
środowiska akademickiego przełomu lat 60. i 70. nie jest zresztą zjawiskiem
wyizolowanym. Różnorodna twórczość artystyczna - opozycyjna wobec
kultury oficjalnej - wybucha w zrewoltowanych środowiskach studenckich
Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych. Organizowany siłami ZSP
Festiwal Teatru Otwartego staje się największym wydarzeniem artystycznym
młodej kultury.
Środowisko teatralne, plastyczne, muzyczne, literackie, ruch
kabaretowy - rozwijający się szczególnie w pierwszej połowie lat 70. -
znajduje swoją trybunę na łamach firmowanego przez ZSP dwutygodnika
"Student". Pod auspicjami Zrzeszenia powstaje w Świnoujściu największe
zgrupowanie o charakterze festiwalowo-warsztatowym - FAMA, czyli
Festiwal Artystycznej Młodzieży Akademickiej.
Na początku 1973 roku władze partyjne zaczynają dążyć do scalenia
ruchu młodzieżowego. Zrzeszenie Studentów Polskich - choć ciągle jest
organizacją społeczno-zawodową - ma się połączyć z organizacjami czysto
politycznymi: Związkiem Młodzieży Socjalistycznej i Związkiem Młodzieży
Wiejskiej. W marcu 1973 roku Kongres ZSP - po włączeniu delegatów ZMS
i ZMW - przekształca się w Kongres Studentów Polskich, który zawiązuje
Socjalistyczny Związek Studentów Polskich. Działaczom dawnego ZSP udaje
się jednak przejąć w nim władzę i nadal rozwijać aktywność środowiska.
Załamanie się rozwoju gospodarczego i poparcia społecznego dla
działań ekipy Edwarda Gierka wśród studentów przejawia się obumieraniem
organizacji. Duży wpływ na to mają też coraz silniejsze naciski cenzury i
różnorodne zabiegi administracyjne. Protest robotniczy w 1976 roki i
powstanie KOR, w środowisku inteligenckim owocują oporem wobec
ówczesnej władzy. Powstaje opozycja.
O wydarzeniach tych opowiadają w filmie m.in.: Stanisław Ciosek,
Jan Rurański, Eugeniusz Mielcarek, Tadeusz Nyczek, Janusz Ordyński, Filip
Bajon, Włodzimierz Cimoszewicz, Andrzej Jaroszyk, Hieronim Kubiak,
Krzysztof Jasiński, Maciej Kosiński, Michał Tarkowski, Jacek Santorski i
Waldemar Janda. [TVP]
3
- Część
- 65 min
Ostatnia część filmu przypomina dzieje ZSP, przekształconego w Socjalistyczny Związek Studentów Polskich, od połowy lat 70. do 1989 roku.
Likwidacja Festiwalu FAMA, naciski władzy na ogniwa SZSP wspierające niezależny ruch kulturalny, powodują stopniową utratę wiarygodności tej organizacji w środowisku akademickim. Choć nadal
większość studiujących należy do SZSP, ich działalność traci dynamikę.
Wydarzenia sierpnia 1980 roku kształtują w środowisku studenckim nowy
ład. Powstaje NZS i staje się dla studentów tym, czym "Solidarność" dla
społeczeństwa. Struktury działające niegdyś w ramach SZSP szukają nowej,
otwartej formuły funkcjonowania.
Pojawia się pragnienie powrotu do dawnej nazwy i tradycji związku
zawodowego. Trwa gorąca dyskusja nad nowym kształtem organizacji. Stan
wojenny przekreśla wszelkie plany i ucina dyskusje toczące się na forach
uczelni i klubów studenckich. Następuje atomizacja środowiska
akademickiego. SZSP, jako jedyna organizacja należąca do dawnego układu
politycznego, zostaje zawieszony.
W 1982 roku liberalne ośrodki i ogniwa SZSP rozpoczynają dyskusję
o nowym kształcie organizacji. Doprowadzają do wznowienia działalności
Związku i większości jego istotnych struktur. Znów wychodzą pisma
"Student" i "itd", na nowo otwierają podwoje kluby studenckie, odżywa
turystyka. Zjazd SZSP w listopadzie 1982 roku rozwiązuje związek.
Dokooptowując delegatów z ruchu kulturalnego, turystycznego i naukowego,
przekształca się w Kongres ZSP. Organizacja powraca do dawnej nazwy.
W 1983 roku ZSP reaktywuje Festiwal FAMA, któremu udaje się
nawiązać do tradycji tych dawnych. Jednocześnie zaczyna się, trwająca przez
niemal całe lata 80., konfrontacja ZSP z uczelnianymi samorządami, które
są Forum działania nielegalnego NZS. ZSP stara się zwiększać swoje
wpływy poprzez rzeczowe podejście do tego konfliktu.
Kiedy w 1989 roku dochodzi do obrad Okrągłego Stołu, byli i obecni
członkowie Zrzeszenie gorąco im kibicują, stając się naturalnym zapleczem
kadrowym nadchodzących przemian. ZSP pada jednak ofiarą tych przemian.
Porównanie efektów pozytywistycznej i pragmatycznej formuły Zrzeszenia
(a także SZSP) z innymi, rewolucyjnymi organizacjami, które
bezkompromisowo starały się burzyć stary system, mimo wszystko wypada
dla studenckiej organizacji korzystnie, i to nawet w opinii jej niegdysiejszych
adwersarzy.
O ostatnim okresie dziejów Zrzeszenia opowiadają w filmie:
Zbigniew Sawicki, Tadeusz Nyczek, Aleksander Kwaśniewski, Cezary
Droszcz, Andrzej Nierychło, Jan Poprawa, Marian Redwan, Sławomir
Rogowski, Robert Kwiatkowski, Wojciech Hawryszuk, Michał Tarkowski,
Maciej Kosiński, Grzegorz Gauden, Marek Siwiec, Wojciech Muller,
Waldemar Janda, Jarosław Guzy, Antoni Dragan, Włodzimierz Czarzasty,
Andrzej Wyrobiec i inni. [TVP]
