BOGOWIE SIERPA I MŁOTA

• Film dokumentalny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  2000
• Barwny, 52 min

Gdy świtem 22 lipca 1941 roku pancerne kolumny niemieckie przekroczyły granicę sowiecką, wszechobecny dotąd Gospodarz zniknął z pola widzenia zatrwożonych rodaków. Nie pokrzepiał ich w prasowych odezwach ani na falach eteru. Dopiero 31 lipca Stalin przemówił do narodu wypowiadając nie słyszane od dawna słowa. Zaczął zwyczajnie: Towarzysze! Obywatele! - ale tuż potem dodał cerkiewną formułę: Bracia i Siostry! Wkrótce z łagrów powróciły na wolność tysiące skazanych na katorgę popów, by w zdewastowanych i zbezczeszczonych świątyniach znowu przyjmować wiernych. Zaszczytu spotkania z Wodzem dostąpił metropolita Siergiej.Oblężonych przez Niemców mieszkańców Leningradu pocieszała obnoszona w wielkich procesjach ikona Matki Boskiej Kazańskiej, w naprędce zaś kręconych filmach o świętej wojnie ojczyźnianej grzmiały cerkiewne dzwony. Ów zadziwiający sojusz ołtarza z tronem nie trwał długo. Kiedy Armia Czerwona okrzepła i przeszła do kontrofensywy, świątynie znów zamieniono w muzea ateizmu, kina bądź magazyny, większość zaś duchownych pojechała na Kołymę.Tylko nieliczni hierarchowie pozostali na swych urzędach, aby wypełniać dyrektywy podwładnych Ławrentija Berii. Już w 1918 roku cerkiew prawosławna stała się przedmiotem zaciekłych ataków bolszewików. Burzono cerkwie, przetapiano na złom dzwony, deportowano na Syberię tysiące duchownych. Kolejny paroksyzm polityki antyklerykalnej nastąpił na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych. Komuniści chcieli mieć absolutny monopol na rząd dusz. Nie trudzili się jednak wypracowaniem nowej, proletariackiej w treści i świeckiej w formie obrzędowości, niezbędnej w manipulowaniu umysłami. Niemal dosłownie przejęli ceremonialny dorobek gnębionej brutalnie konkurencji. Cała sowiecka ikonografia, obyczajowość, sposób sprawowania władzy i świętowania czerpały wzory z prawosławia. Moskwa miała być kolejnym Rzymem, w którym rolę nowego Mesjasza spełniał Lenin i jego apostołowie, z najwierniejszym z uczniów, Józefem Wissarionowiczem, na czele. Zdaniem ideologów reżimu, Rosjanie potrzebowali wyraźnych drogowskazów. Kiedyś panował w tym względzie zamęt. Cerkiew i carowie rywalizowali o ster rządów nad sercami i umysłami prostego ludu. Górę brała to jedna, to druga strona. Teraz jedyną słuszną drogę mieli wytyczać wyłącznie komuniści. Władza absolutna posadowiona jest na fundamencie wiary. Posłuch nie wystarczy. Poddani winni bezkrytycznie i bezapelacyjnie wierzyć swoim ziemskim bogom. Dlatego bogowie niebiescy musieli umrzeć, bez nadziei na zmartwychwstanie. A jednak, po upadku komunistycznej ideologii, Rosjanie przeżywają renesans religii w swym kraju. W cerkwiach znowu zbierają się tłumy wiernych. Czy to zwycięstwo nie jest zbyt proste? Dlaczego ludzie tak szybko porzucili ideologię komunistyczną? Czyżby postępowali równie pochopnie jak w roku 1917, kiedy wyrzekli się starej wiary, aby zaufać bolszewikom? A może tamten przełom sprzed siedmiu dekad nie był szczery? Jurij Chaszczewadzkij pragnie dociec przyczyn owej zadziwiającej łatwości w "zmienianiu" bogów. Zajmuje się w swym filmie relacjami zachodzącymi między religią i sowiecką ideologią. Sięgając do materiałów archiwalnych, konfrontuje sceny zarejestrowane w różnych fazach dziejów ZSRR opatrując je osobistym, gorzkim komentarzem. Wtóruje mu jeden z bohaterów, dyrektor cmentarza Nowodziewiczego w Moskwie. Przedtem był grabarzem. Chował Chruszczowa, Breżniewa, Andropowa, Czernienkę, grzebał wielu partyjnych notabli. Pamięta jak często nad ich trumnami odprawiano nabożeństwa żałobne. Sam wierzy w Boga, ale nie chodzi do cerkwi. Nie potrzebuje wskazań z góry ani wskazującej drogę silnej ręki. Nie chce mylić wiary z ideologią. [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj