POWRÓT

• Film dokumentalny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1999
• 49'

Film poświęcony ponadstuletnim dziejom polskiego kościoła katolickiego przy Małej Gruzińskiej w Moskwie. Stał się podstawą skróconej wersji, emitowanej w tvp pod tytułem "Dwie świątynie w Moskwie".
Pieriestrojka miała doprowadzić w Związku Radzieckim do głębokich przemian ekonomicznych. Uruchomiła jednak procesy, które przeorały świadomość społeczeństwa i ostatecznie doprowadziły do rozpadu tego państwa. Doprowadziły też do powrótu zwalczanych przez dziesięciolecia religii. Moskiewscy Polacy zapragnęłi odzyskać swój kościół, przejęty przez państwo i użytkowany przez kilkanaście instytucji. W maju 1992 roku, przed wizytą Lecha Wałęsy w Moskwie, mer Łużkow wydał decyzję o oddaniu kościoła Polakom. Decyzja pozostała jednak tylko na papierze. W lipcu dawni właściciele świątyni wdarli się do środka, by zdobyć ją siłą i wyrzucić nieproszonych lokatorów. Pod koniec XIX wieku w Moskwie żyło około 18 tys. Polaków. Byli społecznością prężną, dobrze zorganizowaną. Dwa kościoły katolickie istniejące w stolicy Rosji nie mogły pomieścić wiernych. Postanowili więc zbudować nową świątynię. W 1897 roku w wyniku konkursu wyłoniono jej projekt i uzyskano zgodę cara oraz synodu na jego realizację. Środki na budowę moskiewscy Polacy zbierali wśród członków swojej społeczności, ale ich część przekazali również Polacy znad Wisły. Piękny neogotycki kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Niepokalanego Poczęcia stanął przy ul. Małej Gruzińskiej, w dzielnicy zamieszkanej przez liczną grupę polskich robotników. W tym czasie, w 1912 roku, Rosjanie wznieśli pomnik cara Aleksandra III. Stanął przed katedrą Chrystusa Zbawiciela, od połowy XIX wieku najważniejszą w stolicy świątynią Kościoła prawosławnego. Film przypomina dzieje obu świątyń i przedstawia ich historię najnowszą. Pomnik stał sześć lat, potem zniszczyła go zrewolucjonizowana ludność Moskwy. Wkrótce komunistyczne państwo podjęło walkę z religią. Zamordowano tysiące kapłanów, zakonników i zakonnic. Na zagładę skazano świątynie. Polski kościół przy Małej Gruzińskiej jeszcze stał i służył wiernym. W 1924 roku wykorzystali go realizatorzy antypolskiego i antykościelnego filmu "Krzyż i mauser", dzięki czemu można dziś zobaczyć, jak świątynia wyglądała niegdyś. Natomiast dzięki archiwalnym filmom można obejrzeć kres katedry Chrystusa Zbawiciela. W 1931 roku odarto ją ze wszystkiego, co cenne i wysadzono w powietrze. Kościół na Małej Gruzińskiej zamknięto w 1937 roku, a ks. Michała Cakula, ostatniego duszpasterza polskiej świątyni, rozstrzelało NKWD. W czasie wojny zwalono wieże budowli. Po wojnie zaś kościół zagospodarowano, tworząc w nim cztery poziomy. Na dole umieszczono warsztat mechaniczny i skład warzyw, na górze - hotel robotniczy i biura. Po 1989 roku grupa Polaków ze Stowarzyszenia Kulturalnego "Dom Polski" podjęła starania o odzyskanie kościoła. Podstawą roszczeń stało się prawo o wolności sumienia i organizacjach religijnych, uchwalone przez parlament ZSRR w październiku 1990 roku. Sprawa napotykała opór. Polacy zaczęli więc odprawiać liturgię przed wejściem do kościoła. W 1992 roku mer Łużkow zdecydował o oddaniu kościoła Polakom. W grudniu 1994 roku zmienił zdanie, jednocześnie zdecydował o odbudowie katedry Chrystusa Zbawiciela. Zaczęto ją wznosić w imponującym tempie. Polacy przystąpili do walki. Sami zaczęli wynosić z kościoła rzeczy działających w nim przedsiębiorstw. Interweniowała milicja. Nie ugięli się. Ostatecznie przejęli świątynię w 1996 roku. Ciągle jeszcze była podzielona na cztery poziomy. Ten najwyższy jakiś czas użytkowali katolicy z Hiszpanii i Korei. Polscy wierni sami porozbijali ściany działowe, lecz kościół wymagał umiejętności specjalistów. Wreszcie do robót przystąpił Budimex. W sierpniu 1999 roku wnętrze świątynie odzyskało dawny kształt. Na swoje miejsce wróciły także wieże. W tym czasie prawosławna katedra Chrystusa Zbawiciela była już odbudowana. O polskim kościele, zabiegach o jego odzyskanie i znaczeniu religii opowiadają w filmie: Zofia Kozłowska, Kazimiera Kołowrotowicz, ks. Tadeusz Pikus, Wołodia Niedow i ks. Józef Zaniewski.
[www.tvp.com.pl]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Patrz także:

schowaj

• 1999
  DWIE ŚWIĄTYNIE W MOSKWIE
  Film dokumentalny / Michał Bukojemski