GEHEIMSACHE KATYN. DER MASSENMORD UND DIE PROPAGANDALUGE

• Tytuł polski: KATYŃ. LUDOBÓJSTWO I PROPAGANDA

• Film dokumentalny
• Produkcja:
  Polska, Rosja, Niemcy
• Rok produkcji:
  1993
• Barwny, 2 części, część 1 - 43 min, część 2 - 38 min

Część 1: Las w Katyniu. Zbiorowe mogiły ponad 20 tys. polskich oficerów i urzędników państwowych. Wiosną 1943 roku odkryli je Niemcy. Propaganda Goebelsa natychmiast nadała sprawie rozgłos, obwiniając za zbrodnię Rosjan. Do Katynia przyjechała międzynarodowa komisja. Nakręcono film, który jeszcze w czasie wojny pokazywano polskim robotnikom przymusowym. Rosjanie odżegnali się od zbrodni i oskarżyli o nią Niemców. Sprawa przez wiele lat rozgrywana była propagandowo. Dopiero 14 października 1992 roku wysłannik Borysa Jelcyna przekazał prezydentowi Lechowi Wałęsie dokumenty ostatecznie świadczące o winie ZSRR. Jak się okazało i ten gest był wynikiem walki politycznej, wydarzenie zakończyło jednak pół wieku rozgrywek i intryg, w których prawdę o zbrodni i kwestię odpowiedzialności za nią poświęcano nadrzędnym interesom politycznym. Zrealizowany we współpracy polsko-niemiecko-rosyjskiej dwuczęściowy film dokumentalny przypomina jak do zbrodni doszło, a następnie pokazuje, jak prawdą o niej manipulowano. Realizatorzy dotarli do wielu nie znanych wcześniej materiałów dotyczących ludobójstwa dokonanego na więźniach obozów w Ostaszkowie, Starobielsku i Kozielsku. Odnaleźli je w archiwach rosyjskich, amerykańskich, angielskich i niemieckich. Dotarli też do bezpośrednich świadków zbrodni, których jakoś nie dostrzegli rosyjscy prokuratorzy prowadzący śledztwo w sprawie katyńskiej, choć ludzie ci byli od nich nieomal o krok. W pierwszej części filmu realizatorzy przypominają zdarzenia poprzedzające zbrodnię: podpisanie przez III Rzeszę i ZSRR układu o nieagresji, a następnie paktu o granicach i przyjaźni, co w istocie oznaczało kolejny rozbiór Polski. Rosjanie nie tylko zamknęli do obozów polskich oficerów i żołnierzy, przystąpili też do aresztowania polskiej inteligencji - wszystkich, o których można by mniemać, że w przyszłości nie pogodzą się z utratą swojego państwa. Potem zapadła podpisana przez Stalina decyzja o ich zamordowaniu. Odkrycie zbrodni przez Niemców i poinformowanie o niej świata postawiło zachodnich aliantów w bardzo trudnej sytuacji. Anglicy - jak stwierdza po latach sir Frank Roberts - znaleźli się w krytycznym położeniu między Polską a już z nimi sprzymierzonym ZSRR. Woleli uznać, że nie należy wierzyć propagandzie III Rzeszy. O tych tragicznych wydarzeniach i politycznym tle dochodzenia do prawdy mówią w filmie m.in.: Edward Raczyński, brytyjski dyplomata sir Frank Roberts, Piotr Frisow - były starszy obozowy w Kozielsku, Władysław Cichy i Piotr Wojecki - byli więźniowie, Aleksander Kozicki - mieszkaniec Gnizdowa będącego etapem w drodze więźniów do Katynia, Michaił Kriwoziercow - mieszkaniec Katynia, Oleg Zakirow - były major KGB, który przeprowadził własne dochodzenie i dotarł do świadków mordowania polskich oficerów w więzieniu NKWD w Smoleńsku, historycy Natalia Lebiediewa i Zbigniew Siemaszko, Hieronim Bartoszewski, który był w Katyniu z ramienia PCK, a także Teofil Rubasiński i Edward Janowski - byli polscy robotnicy przymusowi.
Część 2: Kiedy we wrześniu 1943 roku Rosjanie zajęli rejon Smoleńska,natrafili na mogiły wzniesione przez Niemców na miejscu zbrodni katyńskiej. Teraz oni, jak wcześniej Niemcy, nakręcili propagandowy film, w którym winą za zamordowanie polskich oficerów obarczyli III Rzeszę. Miała to jakoby niezbicie udowodnić tzw. komisja Burdenki. Druga część filmu - będącego próbą rekonstrukcji wydarzeń i obrazem procesu manipulacji sprawą katyńską - przedstawia, jak od tego momentu traktowano prawdę o losach tysięcy jeńców obozów w Starobielsku, Kozielsku i Ostaszkowie.Rosjanie zaprosili do Katynia zagranicznych dziennikarzy. Była wśród nich Katlin Hariman, córka ambasadora amerykańskiego w ZSRR. Napisała później, że to Niemcy dokonali zbrodni. Być może przekonały ją o tym wyniki pracy komisji Burdenki (zwłaszcza fakt użycia przez zabójców pistoletów typu walter), być może jednak zdawała sobie sprawę z tego, że Stany Zjednoczone nie chciały w tym czasie konfliktów z ZSRR: liczyło się przede wszystkim zwycięskie zakończenie wojny. Podobnie, w imię zwycięstwa nad wspólnym wrogiem, skrzętnie omijano kwestię katyńską podczas rozmów polsko-rosyjskich w lutym 1945 roku.Następnym etapem manipulacji, ukrywania prawdy i propagandowych rozgrywek, był proces zbrodniarzy wojennych w Norymberdze, a potem brak reakcji ze strony prezydenta Trumana na wynik pracy specjalnej komisji Kongresu USA, która pod koniec 1952 roku doszła do wniosku, że jednak pod Smoleńskiem ludobójstwa dopuścili się Sowieci. Co więcej, wraz ze śmiercią Stalina Katyń zniknął z pola widzenia Zachodu, a Chruszczow, rozliczając się ze zbrodniczą polityką generalissimusa, sprawę tę przemilczał. Potem - w 1959 roku - nie zaprotestował na propozycję, by część dokumentów katyńskich zniszczyć. Kiedy na początku lat 70. grupa Polaków postanowiła wznieść w centrum Londynu pomnik pamięci ofiar Katynia, Kreml ostro zaprotestował. Władze brytyjskie, nie chcąc zagrozić polityce odprężenia, zdecydowały więc o wyprowadzeniu monumentu na peryferie miasta, a uroczystość jego poświęcenia w 1976 roku odbyła się bez przedstawiciela rządu. Z kolei tzw. krzyż katyński, ustawiony na warszawskich Powązkach 31 lipca 1980 roku, natychmiast zniknął, usunięty przez "nieznanych sprawców" pod osłoną nocy. W zamian za to w 1985 roku rząd PRL wzniósł na Powązkach pomnik z napisam "ofiarom faszyzmu hitlerowskiego". Jeszcze u schyłku lat 80. Michaił Gorbaczow, mimo swojej polityki głasności, próbował jednak uchronić KPZR przed obciążeniem ją zbrodnią ludobójstwa. Borys Jelcyn się nie zawahał. Zagrał kartą katyńską przeciw Gorbaczowowi i wygrał. W październiku 1992 roku jego wysłannik zjawił się w Warszawie z dokumentami. Zbrodnia katyńska, o której Polacy od początku wiedzieli kto i kiedy ją popełnił, wreszcie doczekała się ostatecznego wyjaśnienienia. O sprawach tych mówią w filmie: Michaił Kriwoziercow - mieszkaniec Katynia, Timothy Sheehan - członek Komisji Kongresu USA, lord Shawcros - brytyjski oskrażyciel na procesie w Norymberdze, Marian Podkowiński - korespondent prasowy z tego procesu, Jack Van Vliet - oficer armii amerykańskiej, Angus Labunski - członek komitetu budowy pomnika ofiar katyńskich w Londynie, Erich Mende - polityk CDU, Egon Bahr - polityk SPD, Stefan Melak - członek grupy, która ustawiła krzyż katyński na warszawskich Powązkach, Oleg Zarikow - były major KGB, Czesław Madejczyk - historyk i Wojciech Jaruzelski. [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj