PAŁAC

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1980
• Premiera:
  1980. 11. 10
• Gatunek:
  Film psychologiczny, Film obyczajowy
• Barwny, 2664 m, 89 min
  
  Lokacje: Łańcut (pałac), Łódź (Pałac Izraela Poznańskiego przy ul. Ogrodowej).

Ostatnie dni II wojny światowej. Nasilające się odgłosy wybuchów zapowiadają zbliżanie się frontu. Dworski pasterz, Jakub, stojąc pośród stada owiec, obserwuje paniczną ucieczkę mieszkańców pałacu, dziedzica i jego służby. Dwór stoi przed nim otworem. Jakub nieśmiało przekracza pałacowe progi, z bojaźnią spogląda na śledzące jego kroki dostojne oblicza z portretów wiszących na ścianach. Powoli oswaja się z otoczeniem. Wielkie pałacowe lustro daje jego rzeczywiste odbicie - bosego, w nędznym, futrzanym kubraku. Ale wyobraźnia pozwoli mu po chwili zobaczyć siebie "po pańsku" - w bogatym odzieniu, z upierścienionymi, białymi rękami. W złoconych, portretowych ramach zamiast szlachetnego przodka jawi się twarz jego własnego ojca. Wystarczy urwać wahadło zegara, aby czas przestał istnieć. Jakub zasiada w fotelu dziedzica, wyobraża sobie, że jest panem, który powrócił do pałacu. Widzi siebie, wkraczającego w jego progi nie uniżenie, jak radził ojciec, ale dumnie, wśród pokłonów lokat. Może też strzelać do jelenia i z bliska oglądać jego wspaniałą śmierć, a nie jak dotychczas gonić za zwierzyną z nagonką.
Stopniowo zaciera się różnica między tym co realne, a imaginacją. Jakub odbywa wędrówki po pałacowych komnatach. W gabinecie prowadzi uczone rozmowy z "drogim kuzynem", z samym biskupem dyskutuje o Bogu, o życiu, a częściej o śmierci, która, "jeśli piękna - warta jest całego życia". W sypialni pani dziedziczki, w łożu z baldachimem, doznaje subtelnych miłosnych wrażeń, a później, znudzony humorami i ciągłymi słabościami żony, każe, zgodnie z prawem "pierwszej nocy", przyprowadzić sobie krzepką wiejską dziewczynę - pannę młodą. Jej mąż wiesza się z rozpaczy na gałęzi drzewa przed pałacowym oknem. Podobnie jak przed laty ojciec Jakuba, który, nie mogąc dłużej znosić głodu i poniżenia, zdobył się na akt zemsty - skosił róże na klombie i sam przebił się kosą. Służba dworska nakazuje matce zabrać ciało, aby pan nie był narażony rano na niemiły widok.
Jakub ma świadomość, że otacza go strach i nienawiść poddanych, boi się ich, szczególnie tych, którzy "ani wierzą, ani piją" - to buntownicy. Kiedy uzbrojony i groźny tłum wtargnie do wnętrza, Jakub z pokorą przyjmie zniewagi, plugawienie portretów przodków, niszczenie i grabież jego mienia, wymordowanie rodziny.
Przeżywając kolejne wcielenie swego pana, nie czuje się szczęśliwy, dokucza mu samotność. Z żalem wspomina swój dawny los, martwi się o owce, które porzucił. Często rozmyśla o śmierci. Prześladuje go obawa, żeby "byle jak nie umrzeć", wyobraża sobie własny pogrzeb, godny potomka znakomitego rodu. Umiera dziewczyna wiejska, która go naprawdę kochała, a żona rzuca się z pałacowej wieży. Swemu ulubionemu kanarkowi urządza wspaniały pogrzeb, z długim orszakiem żałobnym, z wiejskimi płaczkami i chłopskim lamentem. Jakub niemal lubuje się w doznawaniu cierpień, uważając, że "właśnie w nieszczęściu człowiek jest najbliższy sobie". Doznaje też pańskich radości. Biesiaduje z przyjaciółmi przy suto zastawionych stołach, pije znakomite wina, doznaje wzruszeń słuchając śpiewu i muzyki, każe malować swój portret, wyprawia w pałacu huczny bal. Ale rozlegający się śmiech wydaje się nieszczery, a wesołość pozorna.
Gdy front zbliża się coraz bardziej do pałacu, w jego wnętrzu wybucha wielki pożar. Płonie fortepian, ogień wydobywa się z zegara z oberwanym wahadłem, płoną ręce Jakuba - uniesione w górę świecą jak pochodnie.

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Nagrody

schowaj

• 1980
  Koszalin (Koszaliński Festiwal Debiutów Filmowych "Młodzi i Film")-Nagroda za debiut reżyserski
  Tadeusz Junak
• 1980
  Gdańsk (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych)-Nagroda za zdjęcia
  Ryszard Lenczewski
• 1980
  Gdańsk (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych)-Nagroda za dźwięk
  Jan Czerwiński
  Jerzy Blaszyński
• 1980
  Gdańsk (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych)-Nagroda za montaż
  Janina Niedźwiecka
• 1981
  Złota Kamera (przyznawana przez pismo "Film")
  w kategorii: debiut reżyserski w filmie fabularnym; za rok 1980; nazwa nagrody: Nagroda "Filmu"
  Tadeusz Junak

Patrz także:

schowaj

• 1974
  PAŁAC
  Spektakl telewizyjny / Wiesław Myśliwski / Ryszard Ber