ESCAPE FROM SOBIBOR

• Tytuł polski: UCIECZKA Z SOBIBORU

• Film fabularny - telewizyjny
• Produkcja:
  Wielka Brytania, USA
• Rok produkcji:
  1987
• Gatunek:
  Film wojenny
• Barwny, 143 min
  
  Lokacje: Jugosławia.

Sobibór był jednym z trzech (inne to Treblinka i Bełżec) hitlerowskich obozów śmierci, w których miał być realizowany plan "ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej". Niemcy uruchomili go na początku 1942 roku w odludnej okolicy, kilkanaście kilometrów na południe od Włodawy. Najbliżej położoną osadą była nadbużańska wieś Sobibór, której miejsce kaźni zawdzięcza swą nazwę. Przywożono tu Żydów różnych narodowości, głównie jednak z Polski i zachodniej Europy. Tuż po przybyciu przeznaczano ich do komory gazowej i krematorium. Niemiecka dokładność i tu dała znać o sobie. Każdy transport likwidowano z zegarkiem w ręku w ciągu dwunastu godzin. Do chwili rozwiązania obozu naziści zamordowali w nim około ćwierć miliona Żydów. Nie wszystkich jednak od razu czekała zagłada. Niemcy utrzymywali stale przy życiu około sześciuset osób, pracujących przy porządkowaniu dobytku zamordowanych, w szwalni oraz przy obsłudze załogi obozu. Koniec Sobiboru nastąpił w niezwykłych okolicznościach. Spowodowała go masowa ucieczka owych sześciuset więźniów, co jest ewenementem w całych przerażających dziejach hitlerowskich prześladowań Żydów. Miało to miejsce 14 października 1943 roku. O tym niezwykłym wydarzeniu i poprzedzających go faktach opowiadają pamiętniki ocalałych świadków: "Z popiołów Sobiboru" Thomasa (Tojwi) Blatta i "Piekło Sobiboru" Stanisława Szlomo Szmajznera. Wiedzę tę uzupełnia dokumentalna książka Richarda Rashke. Wszystkie publikacje wziął pod uwagę Reginald Rose, pisząc scenariusz filmu. W rezultacie prawie wszystkie postacie Żydów i Niemców noszą autentyczne imiona i nazwiska. Wyjątek stanowi niemal całkowicie wymyślona Luka, grana przez Joannę Pacułę. Bohaterka ta była jednak reżyserowi potrzebna do nakreślenia wątku miłosnego, bez czego na Zachodzie trudno sprzedać jakikolwiek film. Udany występ Pacuły pomógł jej w dalszej karierze, tym bardziej że w 1988 roku "Ucieczkę z Sobiboru" nagrodzono prestiżowym Złotym Globem dla najlepszego miniserialu telewizyjnego. Obok polskiej aktorki w filmie zagrały gwiazdy tej miary, co Alan Arkin ("Paragraf 22", "Edward Nożycoręki") oraz Holender Rutger Hauer (uhonorowany Złotym Globem za rolę), znany ze znakomitych występów w "Łowcy androidów" czy "Autostopowiczu". Z mniej znanych wykonawców na wyróżnienie zasługuje Hartmut Becker, odtwarzający postać celującego w okrucieństwie obozowego kata Gustawa Wagnera.
Film powstał w 1987 roku, a więc za czasów PRL-u, realizatorzy nie mogli go zatem kręcić w pobliżu autentycznego Sobiboru. Makietę obozu zbudowano więc...pod Belgradem, gdyż tamtejsze plenery najlepiej "udawały" pejzaż nadbużański. Polska kinematografia straciła w ten sposób solidny zastrzyk gotówki. Pod koniec filmu twórcy, podając dalsze losy zbiegów, sugerują, że Polacy byli dla uciekinierów niemal tak niebezpieczni jak Niemcy, co rzecz jasna nie pokrywa się z prawdą. Gdyby film kręcono w Polsce, być może końcowy komentarz byłby bardziej obiektywny.
Akcja "Ucieczki..." rozpoczyna się od blisko półgodzinnej sekwencji przyjazdu do Sobiboru nowego transportu. Reżyser z drobiazgowością dokumentalisty ukazuje przygotowywanie Żydów do ostatniej drogi, zapoznając przy okazji widza z głównymi postaciami. A są nimi: Leon Feltengler, główny autorytet moralny wśród więźniów; Icchak Lichtman, którego właśnie odseparowano od rodziny; młody jubiler Szlomo Szmajzner; Chaim Engel i kilka kobiet: Luka, Esther Terner i Eda Lichtman. Wszyscy zdają sobie sprawę, że prędzej czy później również pójdą do gazu lub krematorium. Skoro więc śmierć jest nieuchronna, czyż nie lepiej zginąć w czasie ucieczki? Jest tylko jeden problem: Niemcy w odwecie zabiją tylu więźniów, ilu zdołało zbiec. A zatem uciekać powinni wszyscy. Jak jednak przekonać do tego sześćset osób i jednocześnie zachować rzecz w tajemnicy? [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Nagrody

schowaj

• 1988
  Złoty Glob (Nagroda Stowarzyszenia Prasy Zagranicznej w Hollywood)
  w kategorii: najlepszy mini-serial lub film telewizyjny
• 1988
  Złoty Glob (Nagroda Stowarzyszenia Prasy Zagranicznej w Hollywood)
  w kategorii: najlepszy aktor w roli drugoplanowej w serialu, mini-serialu lub filmie telewizyjnym
  Rutger Hauer
• 1987
  Emmy (Primetime Emmy)-Nominacja w kategorii: Outstanding Art Direction for a Miniseries or Movie
  Allan Starski