PRZEZNACZENIE

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1983
• Premiera:
  1985. 11. 18
• Gatunek:
  Film psychologiczny, Film biograficzny
• Barwny, 2697 m, 93 min
  
  Lokacje: Dolina Kościeliska, Łódź (restauracja "Tivoli" przy ul. Tuwima 1/3).

Debiut reżyserski Jacka Koprowicza, autora "Medium". "Przeznaczenie" to biograficzny film o Kazimierzu Przerwie-Tetmajerze, czołowej postaci polskiego modernizmu, twórcy znanych erotyków i tomu opowiadań "Na skalnym Podhalu". Poeta żył 75 lat, ale w historii literatury zazwyczaj przemilczane jest ostatnie trzydzieści lat jego życia. W tym czasie bowiem Tetmajer cierpiał na postępującą chorobę psychiczną, będącą wynikiem zarażenia syfilisem. Jacek Koprowicz przedstawił w swoim filmie całe życie poety. Film - zarówno sposobem narracji, jak i fotografowania - dzieli się wyraźnie na dwie części. Pierwsza część będąca historią szalonego Casanovy jest radosna i nieco perwersyjna. Druga część dotyczy dramatu dotkniętego chorobą i osamotnionego Tetmajera. "Mało kto wie, że Kazimierz Przerwa-Tetmajer był poważnym kandydatem do Nagrody Nobla za cykl powieści "Na skalnym Podhalu". Niestety, kandydował wówczas, kiedy był już poważnie chory. Doszło wtedy do dramatycznej sceny: osoby, które przyjechały, aby w imieniu sztokholmskiej Akademii Królewskiej dogadywać się z poetą na temat ewentualnego wydania jego utworów na Zachodzie przepędził laską..." - mówił Jacek Koprowicz. Tetmajer zafascynowany był kobietami i to one były jego inspiracją, stały się także jego zgubą. Wówczas bowiem choroby weneryczne były nieuleczalne. Poeta coraz mniej tworzył, popadał w rozmaite manie - był przekonany, że ktoś chce go zabić, w końcu jadł tylko surowe jajka. Wierzył także, że ktoś chce wydrzeć mu tajemnicę jego talentu, i nie pozwalał tłumaczyć swoich wierszy. Przez trzydzieści lat wegetował na granicy nędzy i szaleństwa. Jednak największym dramatem jego życia był syn zrodzony z przypadkowego związku ze statystką teatralną. Tetmajer zainteresował się nim dopiero, gdy dziecko miało już kilka lat. Zamieszkali razem, a kiedy młody Tetmajer dorósł, ojciec starał się przekonać go, że talent jest rzeczą dziedziczną. I on mu uwierzył. Od tej pory między schorowanym ojcem a synem zaczęła się tragiczna gra z elementami mistyki i psychopatii. Syn dręczył Tetmajera, maltretował go fizycznie. On zaś wysyłał go do miejsc, które kiedyś go natchnęły. Wszystko na nic, Kazimierz Tetmajer cierpiał na zupełną niemoc twórczą. W końcu - mszcząc się w ten sposób na ojcu - popełnił samobójstwo. Przez siedem pozostałych lat swego życia ojciec codziennie przychodził na cmentarz i leżał krzyżem na jego grobie. Film Jacka Koprowicza jest klasycznym filmem biograficznym. Jest także przypowieścią o ludzkim losie, o przeznaczeniu, które ciąży nad każdym człowiekiem oraz o niszczycielskim wpływie twórczości na życie artysty.

W wigilię swego ślubu Kazimierz Przerwa-Tetmajer, młody znany poeta, odczuwa konieczność spełnienia swego przeznaczenia. Pod pozorem niezgodności metryki ze stanem faktycznym ucieka od ołtarza. W pociągu zostaje rozpoznany przez tajemniczą damę, która proponuje mu wolny flirt. Romantyczna przygoda kończy się napisaniem kolejnego erotyku i... wizytą u znajomego lekarza, który stwierdza u Kazimierza chorobę weneryczną.
Doktor Kruszyński umieszcza poetę w górskim pensjonacie. Tetmajer znajduje się właśnie w szczytowym okresie swego powodzenia - codziennie w saloniku czekają na poetę zastępy wielbicielek ze sztambuchami w ręku błagające o autograf. Uwagę Kazimierza przyciąga młodziutka Laura Radziewicz, spędzająca w Tatrach wakacje pod opieką czujnej guwernantki. Urzeczony jej urodą poeta zaprasza dziewczynę na wycieczkę w góry, prowadzi do ulubionych miejsc, pokazuje dom, w którym spędził dzieciństwo. Laura staje się jego muzą, dla niej powstają kolejne wiersze. W końcu dziewczyna przyjmuje oświadczyny, pod warunkiem jednak, że Kazimierz będzie pisał wiersze wyłącznie dla niej. Poeta odpowiada: "Tyś moim przeznaczieniem", ale nie zamierza dotrzymać obietnicy. Mimo okazywanych narzeczonej uczuć wiąże się z wiejską dziewczyną - Hanną. Wezwany przez zazdrosną guwernantkę ojciec Laury zastaje ich in flagranti. Zaręczyny zostają zerwane.
Podczas prób dramatu "Zawisza Czarny" Tetmajer wpada na pomysł wprowadzenia do sztuki nowej postaci - Afrodyty tatrzańskiej. Maria Zając, statystka, której pragnie powierzyć tę rolę, odczytuje zamiar poety jako wyzwanie erotyczne. W rezultacie dr Kruszyński stwierdza u Kazimierza syfilis i nakazuje wstrzemięźliwość. Ale to oznacza dla poety kres inspiracji.
Upływają lata. Wykonywana przez kawiarnianą szansonistkę piosenka "Mów do mnie jeszcze" budzi irytację Tetmajera. Pisanie sprawia mu trudność. Odwiedza schorowanego Wyspiańskiego, który - mimo postępującego syfilisu i bezwładu, rąk - zachował łatwość wyrażania myśli. Porażony tym spotkaniem Kazimierz ucieka z domu przyjaciela, modli się o łagodną śmierć.
W pensjonacie, gdzie przed kilku laty przeżywał miłosne uniesienia, pojawienie się poety nie wzbudza już sensacji, lecz współczucie. Kazimierz jada tylko surowe jajka, mówi się o jego chorobie psychicznej. Spotkanie z Laurą, teraz matką kilkuletniej dziewczynki, budzi wspomnienia. Myśl o samobójstwie przerywa przyjście Hanny. Tylko ona darzy go miłością, łączą się ze sobą, ale ślub jest niemożliwy. Z okazji kolejnego jubileuszu Tetmajer zostaje uwieńczony złotym wieńcem laurowym. Nie słuchając okolicznościowego przemówienia poeta opuszcza uroczystość.
Kazimierz odwiedza Marię Zając. Na progu jej mieszkania wita go kilkuletni chłopiec.
Lata trzydzieste. Kazimierz Tetmajer, syn poety i statystki teatralnej, zjawia się w siedzibie Związku Zawodowego Literatów Polskich z prośbą o zapomogę dla ojca. Edward Kozikowski, sekretarz Związku, wita go z nieufnością - jest przekonany, że zapomniany przez wszystkich poeta już nie żyje. Tymczasem Przerwa-Tetmajer dożywa swych dni w warszawskim Hotelu Europejskim przekonując syna o dziedziczności talentu. Młody człowiek zostaje wysłany przez ojca w podróż w poszukiwaniu inspiracji. Odwiedza miejsca, które natchnęły jego ojca, szuka kontaktu z ludźmi, z którymi spotykał się poeta. Poszukiwania są bezowocne, nie pomagają narkotyki, nic nie daje spędzenie nocy z kobietą, którą Tetmajer porzucił w przeddzień ślubu.
Z poczuciem twórczej niemocy, przekonany, że ojciec go oszukał, Kazimierz wraca do Warszawy. Powiadamia poetę, że jego wiersze zostały przyjęte do druku. Tymczasem niszczy swoje utwory, a sam popełnia samobójstwo.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer leży krzyżem na grobie swego syna. Kawiarniana szansonistka śpiewa "Mów do mnie jeszcze". [kjz; ; Filmowy Serwis Prasowy 1984/10]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Varia

pokaż