SOŁDATY SWOBODY

• Tytuł polski: ŻOŁNIERZE WOLNOŚCI

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska, ZSRR, Czechosłowacja, Bułgaria, Węgry, NRD, Rumunia
• Rok produkcji:
  1977
• Gatunek:
  Film wojenny
• Barwny, Część 1 - 75 min Część 2 - 100 min Część 3 - 90 min Część IV - 97 min
  
  Lokacje: Wrocław (ulice: Bałuckiego, Piłsudskiego, Bolesława Drobnera, Gabrieli Zapolskiej).

Część I. Luty 1943: rozgromione pod Stalingradem wojska hitlerowskie kapitulują. W sztabie marszałka Rokossowskiego dowodzącego Frontem Dońskim sekretarz KC KP Niemiec, Wilhelm Pieck usiłuje przekonać byłego dowódcę 6 Armii niemieckiej feldmarszałka von Paulusa, że jedynym ratunkiem dla przyszłych Niemiec staje się konieczność wspólnego, niezależnie od różnic poglądów, działania - likwidacji faszyzmu i obalenia Hitlera. Ale von Paulus unika rozmowy - łudzi się, że żołnierze nadal wierzą w fuhrera...
Moskwa, gmach dawnego hotelu "Luks" - tu mieszkają członkowie Międzynarodówki Komunistycznej. U sekretarza jej Komitetu Wykonawczego Georgi Dymitrowa zbierają się przywódcy kilku partii komunistycznych: Wilhelm Pieck, Maurice Thorez, Palmiro Togliatti, Klement Gottwald. Stalingradzki przełom w wojnie stwarza warunki dla zespolenia sił patriotycznych, utworzenia wspólnego frontu antyfaszystowskiego w walczących krajach Europy.
Znaczne straty ponosi partia w Czechosłowacji, gdy po klęsce na wschodzie hitlerowcy wzmagają represje w podbitych krajach, dwukrotnie rozgramiając KC KP Czech oraz KC KP Słowacji. W tej sytuacji Międzynarodówka deleguje do kraju członka KC KPSL, Karela Smidke - na konspiracyjnym spotkaniu w Bratysławie, z Gustavem Husakiem i Ladislayem Novomeskym zapada decyzja o przygotowaniu powstania. Powstaje Słowacka Rada Narodowa.
Warszawa. Próby porozumienia się komunistów z Delegaturą emigracyjnego rządu Władysława Sikorskiego w Londynie nie przynoszą rezultatu. Argumenty sekretarza generalnego KC PPR, Pawła Findera oraz członków KC - Władysława Gomułki i Małgorzaty Fornalskiej o konieczności zjednoczenia wszystkich sił do walki z okupantem trafiają w próżnię. Przekazana do Londynu propozycja napotyka na kategoryczny sprzeciw wicepremiera Stanisława Mikołajczyka. Sikorski zwleka z ostateczną decyzją; wkrótce (4.VII.1943) w zagadkowych okolicznościach ginie w katastrofie lotniczej nad Gibraltarem.
Straty ponosi także powołany przez Bułgarską Par-tię Robotniczą Front Narodowy. Ofiarami policyjnego terroru stają się m.in. Anion Iwanów, poeta Mikołaj Wapcarow, gen. Zaimow. W górach działają oddziały powstańcze, komuniści z Todorem Żiwkowem przygotowują powstanie. Ofensywa radziecka na Ukrainie wywołuje panikę bułgarskiego reżimu: car Borys pragnie poza plecami Niemców porozumieć się z Anglią, ale fotokopia tajnego pisma trafia do Hitlera i jeden z sojuszników Rzeszy wypada z gry - według oficjalnego komunikatu umiera (sierpień 1943) na atak serca.
Ouebec, konferencja angielsko-amerykańska (sierpień 1943). Churchill przedstawia Rooseveltowi projekt utworzenia II frontu na Bałkanach: uderzenie w to "miękkie podbrzusze Europy" miało wszakże nie tyle militarne, co polityczne znaczenie - obliczone na powojenne urządzenie Europy miało na celu przede wszystkim izolację ZSRR.
Od dwóch lat Ludowo-Wyzwoleńcza Armia Jugosławii prowadzi bohaterską wojnę partyzancką, odpierając ataki trzystutysięcznych wojsk hitlerowskich i włoskich.
Wzmaga się ruch oporu w okupowanej Polsce. Gubernator generalny Hans Frank zaostrza represje. Gestapo trafia na ślad przywódców PPR i aresztuje (listopad 1943) Pawła Findera i Małgorzatę Fornalską. Mimo wielomiesięcznych tortur nie wydobywają z nich żadnych zeznań. Polscy patrioci kontynuują walkę. Przedstawiciele postępowych partii i stronnictw zbierają się w Warszawie pod pretekstem spotkania sylwestrowego (31.XII.1943 - 1.1.1044), by opracować wspólną platformę działania. Powstaje Krajowa Rada Narodowa pod przewodnictwem Bolesława Bieruta i jej zbrojne ramię - Armia Ludowa, której naczelnym dowódcą zostaje gen. Michał Rola-Żymierski.
Część II. Mimo poważnych strat zadanych siłom partyzanckim (głównie w Rodopach) ruch partyzancki w Bułgarii rozrasta się, mniejsze oddziały przekształcają się w brygady. W ręce bułgarskiej tajnej policji wpada (8.II.1944) szef sztabu Armii Narodowowyzwoleńczej, członek Biura Politycznego BPR, gen. Christo Michajłow - odesłany na skutek ran do szpitala ginie zabity strzałem z bliska.
Kwatera Hitlera. Feldmarszałek Keitel przedstawia sytuację armii niemieckich na frontach wschodnich, gen. Jaenecke proponuje ewakuowanie zagrożonych okrążeniem wojsk z Krymu. Szef SS i policji, min. spraw wewnętrznych Rzeszy, Himmler informuje o spodziewanej ofensywie wojsk anglo-amerykańskich przez Francję. Hitler nie słucha doradców: żadnych ewakuacji, należy szybko rozprawić się z Jugosławią...
Drvar, maj 1944. Niemcy przygotowują przeciw sztabowi Tito wielką operację "Rosselsprung". Ale hitlerowscy spadochroniarze natrafiają na zdecydowany opór partyzantów Tito. W krytycznym momencie szef radzieckiej misji wojskowej, gen. Korniejew zaleca ewakuację lotniczą: nocą radziecki pilot ryzykuje śmiałe lądowanie w górach - sztab marszałka Tito przewieziony zostaje na wyspę Vis.
Armia Radziecka rozpoczyna wielką operację pod kryptonimem "Bagration" (23.VI - 31.VIII.44), w której po obu stronach uczestniczą ponad 4 miliony żołnierzy, 18 000 czołgów, 7 000 samolotów.
Wojska radzieckie przekraczają granicę Polski; wraz z nimi walczą żołnierze I Armii Wojska Polskiego. Mieszkańcy wyzwolonego Lublina (24.VII.44) witają bratnie oddziały. Przed ucieczką Niemcy wymordowali na Zamku 450 więźniów politycznych - na dziedzińcu zamkowym odbywa się msza polowa. Nad trumnami przemawia Bolesław Bierut; po kilku słowach urywa, intonuje hymn, który podejmują wszyscy zgromadzeni - na donżonie Zamku faluje biało-czerwona flaga.
Belgia, kopalnia w Limburgii. Uczestnik belgijskiego ruchu oporu, Edward Gierek - członek Komunistycznej Partii Belgii - przekazuje towarzyszom-górnikom otrzymaną z Polski radosną wiadomość: wyzwolono Lublin, utworzono w Polsce ludowy rząd - PKWN.
Po 8 miesiącach tortur Niemcy zdają sobie sprawę, że od Findera i Fornalskiej nie wydobędą zeznań. Oboje zostają (26.VII.44) rozstrzelani.
Manifest PKWN wywołuje panikę w Londynie - Mikołajczyk szuka pomocy u Churchilla, ten jednak trzeźwo ocenia sytuację: "Kto ma ratusz - ten ma władzę" odpowiada. Mikołajczyk decyduje się na krok ostateczny - nadaje depeszę (26.VII.44) do Komendanta Głównego AK, gen. Bór-Komorowskiego: "Upoważniam was do podjęcia decyzji..." 31.VII Bór-Komorowski wydaje rozkaz o rozpoczęciu w Warszawie powstania w ramach realizacji planu "Burza". Przedwczesna decyzja, niedostatek broni, brak współdziałania z dowództwem Armii Radzieckiej i Ludowego Wojska Polskiego, nieznajomość sytuacji na przedpolach Warszawy z góry skazywało powstanie na klęskę. Rozumiał to dowódca podziemnego warszawskiego okręgu AL, płk Bolesław Kowalski - wiedział jednak, że nie może zabraknąć komunistów w tej walce.
Sztab I Frontu Białoruskiego. Marszałek Rokossowski zwołuje radę wojenną dla oceny sytuacji. Mimo krytycznego położenia rada postanawia przyjść z pomocą walczącym. W rejonie walk ląduje na spadochronie kpt. Starcew, wysłany dla nawiązania kontaktu z Bór-Komorowskim, ten jednak nie chce współdziałać z Rokossowskim.
Warszawa wykrwawia się. Niemcy koncentrują ogromne siły, bombardują miasto, burzą i palą budynki, wymordowują tysiące bezbronnych mieszkańców. 26.VIII podczas walk na Starym Mieście ginie wraz z całym sztabem Bolesław Kowalski.
10.IX rozpoczyna się natarcie wojsk radzieckich i l Dywizji im. Kościuszki - 14.IX żołnierze l Frontu Białoruskiego zdobywają Pragę i wychodzą na wschodni brzeg Wisły, nocą dokonują pierwszych zrzutów. Wkrótce oddziały 2 i 3 Dywizji l Armii WP sforsowały Wisłę i utworzyły (16-21.IX) przyczółki na Czerniakowie i Żoliborzu, ale mimo dramatycznej obrony nie zdołały ich utrzymać.
Powstańcy nie rezygnują z walki, usiłują połączyć się z grupami desantowymi l Armii WP. Podczas jednej z takich prób ginie też Starcew.
Styczeń 1945. Wśród ruin wymarłego miasta maszerują żołnierze radzieccy i polscy. Na Starym Mieście Bolesław Bierut spotyka nieoczekiwanie żyjącą w ruinach starą kobietę: wie, że to miasto musi odżyć.
Część III. Wojska radzieckie dotarły do podnóża Karpat, w Słowacji trwają przygotowania do powstania. Na posiedzeniu Słowackiej Rady Narodowej Gustav Husak proponuje wysłać do Moskwy delegację dla koordynacji działań korpusu słowackiego z Armią Radziecką.
Moskwa, kwatera Stalina. Gen. Tołbuchin przedstawia plan działań na kierunku bałkańskim przeciw milionowej Grupie Armii "Południowa Ukraina", której słabszym punktem jest teren tzw. uskoku kiszyniowskiego, gdzie - ze względu na szczególnie trudne warunki terenowe - niemieccy dowódcy na pewno nie spodziewają się uderzenia. W myśl planu Tołbuchina wykonano całą pozorną grupę wojsk - setki makiet, czołgów, tysiące kukieł w transzejach maskowały faktyczny kierunek natarcia. Wojska 2 Frontu Ukraińskiego pod dowództwem marsz. Malinowskiego i 3 Frontu Ukraińskiego gen. Tołbuchina ruszyły do zaskakującego natarcia (20.VIII.44) i w ciągu kilku dni, wziąwszy w kleszcze armie niemieckie i rumuńskie, zlikwidowały je wychodząc w końcu sierpnia w kierunku granicy węgierskiej i rumuńsko-bułgarskiej. Sukces operacji jassko-kiszyniowskiej stworzył dogodne warunki dla rozwinięcia działań na Bałkanach.
Narodowy Front Wyzwolenia Rumunii wzmaga działalność sabotażową, przygotowuje powstanie. 23.VIII.44 aresztowanie przywódcy faszystów rumuńskich, Iona Antonescu rozpoczyna przewrót antyfaszystowski i powstanie w Bukareszcie. Nowy rząd wypowiada (24.VIII.44) wojnę Niemcom, hitlerowskie samoloty bombardują Bukareszt. Ambasador Rzeszy von Killinger po ucieczce niemieckiej misji wojskowej nie potrafi stanąć przed Hitlerem - popełnia samobójstwo... Rumuńskim patriotom śpieszą z pomocą wojska radzieckie: na wiecu w wyzwolonym Bukareszcie przemawia generalny sekretarz Związku Komunistycznej Młodzieży Rumunii - Nicolae Ceaucescu...
W tym samym czasie dojrzewa do wybuchu sytuacja w Słowacji. W rozmowie z dowódcą wojsk Słowackiej Rady Narodowej, ppłk. Janem Golianem, Gustav Husak nakazuje ścisłą współpracę korpusu słowackiego z partyzantami. Ale korpus zawodzi: nieprzygotowany do walki, w krytycznym momencie opuszczony przez dowodzącego nim płk. Talsky'ego, zostaje rozgromiony przez hitlerowskie czołgi. Partyzanci, przeciw którym skierowano broń pancerną i lotnictwo znaleźli się w tragicznym położeniu. Dowódca l Frontu Ukraińskiego, marsz. Iwan Koniew rozkazuje przyśpieszyć przygotowania do sforsowania przełęczy górskich. Powstanie wybucha przedwcześnie: partyzanci likwidują w Martinie (28.VIII.44) hitlerowską misję wojskową uciekającą z Rumunii. Radzieccy spadochroniarze lądują w rejonach działań słowackich partyzantów, by wesprzeć ich swym doświadczeniem. W Bańskiej Bystrzycy przyłączają się do partyzantów wyzwoleni z obozów jenieckich Jugosłowianie, Polacy, Francuzi...
Część IV. W Sofii odbywają się gwałtowne demonstracje, wobec których policja okazuje się bezsilna. Na posiedzeniu Sztabu Głównego Bułgarskiej Armii Ludowowyzwoleńczej wraz z przedstawicielami KC BPR i Komitetu Frontu Wyzwolenia przyjęta została propozycja Todora Żiwkowa, by rozpocząć zgodnie z wcześniejszym planem powstanie zbrojne. 9.IX. Front Narodowy przejmuje władzę. Radzieccy wywiadowcy przekraczają granicę Bułgarii, której ZSRR wypowiedział 5 września wojnę. Ale nie napotykają oporu - przeciwnie: ludność z entuzjazmem wita rosyjskich przyjaciół.
Na podgórzu Karpat dwie armie radzieckie i l Korpus Czechosłowacki gen. Ludvika Svobody kontynuują walkę, dążąc do sforsowania gór i wsparcia powstańców słowackich. Rozpoczyna się dramatyczna operacja dukielska (8.IX-30.XI); do walki mobilizuje żołnierzy szef oddziału politycznego 18 armii generał-major Leonid Iljicz Breżniew. Radzieccy i czescy żołnierze dokonują cudów odwagi: na rękach przenoszą działa, na stalowych linach podciągają na urwiska czołgi, by po wielu tygodniach krwawych walk wyzwolić Zakarpacie.
Połączywszy się z jednostkami Ludowowyzwoleńczej Armii Jugosławii wojska radzieckie wraz z partyzantami jugosłowiańskimi wkraczają do Belgradu (20.X).
Rozpoczyna się bitwa o Węgry. W konspiracyjnej kwaterze aktorki Erzi Samogy spotykają się przywódcy Węgierskiej Partii Komunistycznej. Laszlo Rajk odczytuje rezolucję do faszystowskiego rządu admirała Horthy'ego, żądającą natychmiastowego wstrzymania działań, wypowiedzenia wojny Niemcom i przekazania władzy Frontowi Narodowemu. Horthy zwleka z decyzją, próbuje zawrzeć odrębny sojusz z ZSRR (ll.X). Hitler wysyła do Budapesztu doświadczonego agenta, Otto Skorzennego - porywa on syna Horthy'ego, zmuszając admirała do dymisji i przekazania władzy przywódcy skrajnie faszystowskiej partii strzałokrzyżowców - Szalasiemu. Odwołane z frontu wojska okupują Budapeszt. Komuniści chcą uwolnić z więzienia sekretarza KC KPW., Janosa Kadara, który - nie rozpoznany przez żandarmów - uwięziony był pod fałszywym nazwiskiem. Nim zdołają zrealizować zamiar - więźniowie zostają wywiezieni do Niemiec, ale Kadarowi udaje się uciec w drodze i przedostać do Budapesztu...
Po wyzwoleniu Budapesztu, Wiednia i szturmie Berlina Armia Radziecka rusza na pomoc walczącej Pradze, która 5.V. wystąpiła zbrojnie przeciw okupującym jeszcze Czechosłowację wojskom hitlerowskim. 6 maja ruszają w kierunku Pragi czołgi radzieckie - w ciągu 3 dni pokonały w boju 200 km i 9 maja wyzwoliły Pragę...
Przez stare Hradcany, wśród tłumów prażan idą przywódcy Komunistycznej Partii Czechosłowacji, radzieccy i czechosłowaccy dowódcy, żołnierze i oficerowie. Do generała Breżniewa podchodzi stary Czech. Jego syn, partyzant, ginąc powiedział, że umiera za komunizm, chciałby więc teraz dowiedzieć się, czym jest komunizm?
- "Komunizm - odpowiada gen. Breżniew - to życie bez wojny bez niewoli. Komunizm - to równość wszystkich ludzi na ziemi..."

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj