UCIECZKA

• Tytuł alternatywny: SZÖKÉS

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska, Węgry, Niemcy
• Rok produkcji:
  1996
• Barwny, 92 min

"Byłem dwudziestoletnim studentem, kiedy dwóch mężczyzn ubranych jak żebracy zjawiło się w pokoju, który wynajmowałem, by zabrać mnie do siedziby służby bezpieczeństwa. Poszedłem z nimi raczej bez obaw. Nie byłem zaangażowany w politykę, nie miałem na to czasu. Rankiem studiowałem chemię i fizykę, popołudniami kompozycję. Wciąż nie mogłem się zdecydować, czy zostać sławnym naukowcem czy wybitnym twórcą oper. Przesłuchanie trwało 10 minut. Pytali mnie, czy znałem G.F. Tak - odpowiedziałem - ostatni raz widziałem go dwa lata temu. Chodziliśmy na te same wykłady. Co jakiś czas spotykaliśmy się w mieście, zamienialiśmy parę słów. Potem nasze drogi się rozeszły. Nigdy więcej go nie widziałem. Zanotowali skrzętnie moje zeznania i dali do podpisu. Na tym pytania się skończyły. Zostałem zatrzymany pod zarzutem szpiegostwa i osadzony w więzieniu na pięć i pół roku. Żadna rozprawa sądowa oczywiście się nie odbyła. Ostatnie trzy lata spędziłem w położonym na odludziu obozie pracy, pierwszym "gułagu" w Europie Środkowej. Miałem okazję poznać go od wewnątrz. Byłem też świadkiem ucieczki siedmiu więźniów, co wydawało się wówczas niemal nierealne. Tylko jeden z nich przedarł się przez żelazną kurtynę na Zachód i wyjawił światu prawdę o naszym łagrze. Przed mikrofonami Radia Wolna Europa wymienił około sześciuset nazwisk więźniów. Dzięki temu mój ojciec dowiedział się, że żyję. Ten film opowiada historię owego kuriera" - tak wyjaśnia genezę "Ucieczki" scenarzysta Geza Boszormenyi, prywatnie mąż reżyserki filmu Livii Gyarmathy i ojciec producentki Zsuzsy Boszormenyi (także z powodzeniem parającej się reżyserią). Co ciekawe "Ucieczka" nie jest pierwszym utworem Gyarmathy o tajnym obozie pracy w Recsku. W 1988 roku ta utytułowana artystka (ponad dwadzieścia międzynarodowych nagród, choć karierę zawodową zaczynała jako inżynier chemik) zrealizowała dokument na ten temat, za który rok później otrzymała Felixa. "Ucieczka" stanowi więc rozwinięcie i uzupełnienie wyróżnionego filmu. Fabuła jak wiadomo stwarza inną perspektywę narracyjną, pozwala użyć fikcji, by lepiej oddać dramatyzm sytuacji, wierniej ukazać moralne dylematy bohaterów. Mimo to Gyarmathy zmyśleniem posługuje się nader ostrożnie i tylko wtedy, gdy musi. Ani na chwilę nie zapomina, że opowiada historię prawdziwą. Główne role w "Ucieczce" zagrali Polacy, tworząc ciekawe, wyraziste kreacje. Gyula Artura Żmijewskiego to człowiek niezłomny i zdeterminowany, wytrwale i wbrew najróżniejszym przeszkodom dążący do celu. Z kolei Ory Krzysztofa Kolbergera jest tchórzem, który własną słabość ukrywa pod maską sprytu i podstępu. Od Gyuli różni go to, że ucieka powodowany nie pragnieniem wolności i odpowiedzialnością za los współwięźniów, lecz chęcią osobistej zemsty. Wart uwagi jest również występ Daniela Olbrychskiego w drugoplanowej, lecz zapadającej w pamięć, roli Nadporucznika - stoickiego, bezwzględnego i wszystko wiedzącego, którego sama obecność na ekranie wywołuje w widzu dreszczyk nieuchwytnego niepokoju.
Recsk. Tej miejscowości na mapie Węgier nie było, tak jak nie było jej na żadnym oficjalnym dokumencie - poza wewnętrznymi pismami policji politycznej. W Recsku w okresie stalinowskim mieścił się ściśle utajniony obóz pracy przymusowej. Z założenia nikt nie miał z niego wracać. Ludzie określeni jako "wrogowie ludu" byli spisani na straty. Wycieńczająca praca, głód, kary cielesne - tymi metodami starano się złamać solidarność więźniów. Ratunek był jeden: ucieczka na Zachód i przekazanie informacji o obozie. Od Recsku aż za druty Żelaznej Kurtyny, oto droga, jaką musi przejść Gyula Molnar, tłumacz Sojuszniczej Komisji Kontrolnej. Tropiony jak zwierzę, walcząc ze zdradą, strachem, a także zwykłą ludzką słabością, stanie w końcu przed mikrofonami Wolnej Europy.

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Varia

pokaż