WIDZIADŁO

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1983
• Premiera:
  1984. 04. 09
• Gatunek:
  Film psychologiczny, Horror
• Barwny (negatyw: Fujicolor), 2710 m, 95 min
  
  Lokacje: Turowa Wola, Warszawa (dwór na Wyczółkach), Mała Wieś (pałac).

Debiut fabularny Marka Nowickiego, inspirowany wątkami powieści Karola Irzykowskiego "Pałuba". Ta wydana w 1903 roku książka do dziś pozostaje jedną z najbardziej prekursorskich dzieł literackich napisanych przez Polaka. Będąca właściwie autotematycznym, fabularyzowanym esejem krytyczno - literackim wyprzedziła swój czas. Pod względem oryginalności formy i wagi ładunku intelektualnego można ją śmiało uznać za prekursorską wobec dokonań takich pisarzy jak Tomasz Mann, James Joyce, Marcel Proust czy Andre Gide. W myśl słów z Ewangelii, że żaden prorok nie jest mile widziany w swoim kraju, również powieść Irzykowskiego została nad Wisłą przyjęta więcej niż chłodno. Trzeba było dopiero kilku dziesięcioleci, by doceniono ją tak, jak na to zasługuje. Co bynajmniej nie znaczy, że można ją dziś kupić w księgarniach. Wciąż pozostaje utworem, którego wartość mogą docenić tylko ludzie o dużym wyrobieniu czytelniczym, oczekujący od literatury zaproszenia do refleksji, a nie tylko pomocy w miłym spędzeniu czasu.
Ze względu na swą wielowarstwowość i intelektualizm "Pałuba" uchodzi za powieść nieprzekładalną na język filmowy. Dlatego Marek Nowicki wybrał z niej tylko niektóre motywy. "Widziadło" należy więc traktować jako jego utwór autorski, stanowiący swoistą wariację na temat książki Irzykowskiego. Choć debiut Nowickiego reklamowano onegdaj jako horror erotyczny, niezbyt przystaje on do dzisiejszych wyobrażeń o tego rodzaju filmach. Zbyt wiele tu wyrafinowania plastycznego, zbyt wypieszczone zdjęcia, zbyt mało wreszcie atmosfery grozy i tzw. momentów.

Naga postać pięknej kobiety pochyla się nad mężczyzną, szepcze słowa miłości, zaklęcia, ale także przekleństwa: "nigdy nie zaznasz szczęścia z inną kobietą, zawsze będziesz słyszał mój śpiew". Piotr Strumieński z krzykiem budzi się ze snu. Wyrozumiałość i czułość żony przywracają mu równowagę. Ola zna przyczynę niepokoju męża - pierwsza żona, Angelika, z którą był związany wielką i gwałtowną miłością zakończoną jej samobójczą śmiercią, od pewnego czasu wróciła w nocnych koszmarach. Od tej chwili ich małżeńska miłość nie może się spełniać - z winy mężczyzny. Pozornie wszystko układa się dobrze, łączy ich uczucie, mają trójkę udanych dzieci, są zamożni.
Piotr pielęgnuje pamięć o Angelice, ekscentrycznej pięknej kobiecie i artystce, nie potrafi zapomnieć jej ciała. W stojącej z dala od pałacu starej kaplicy, dawnym atelier malarskim, które było świadkiem ich namiętności, zgromadził jej obrazy, a także wielkie muszle, w których słyszy jej głos, i inne pamiątki. Teraz w samotności ogląda z czułością przysypane kurzem i osnute pajęczynami przedmioty, przegląda "Księgę miłości", ilustrowany przez Angelikę swoisty pamiętnik ich uczucia, wpatruje się w wiszący za szybą autoportret, z którego spod płomiennych włosów patrzą fascynujące oczy.
Pewnego dnia Piotr przyprowadza tu żonę, aby - odsłaniając swą tajemnicę - przekonać ją jak wiele dla niego znaczy i tu doznać szczęścia, na przekór Angelice. Ulegając prośbom męża Ola przebiera się w szaty swej poprzedniczki. Nie dochodzi jednak między nimi do pojednania, Ola buntuje się przeciw udawaniu Angeliki, obraża męża epitetem "komediant".
Historia pierwszej pani Strumieńskiej nadal bulwersuje okolicę. Ludzie opowiadają o widziadle - nagiej kobiecie lub odzianej w powiewne szaty, z długim szalem, galopującej po parku i polach na spienionym, białym koniu. Duch nieboszczki ukazał się też księdzu Hukowi, który wracał od Strumieńskich.
Korzystając z obecności syna, który spędza u rodziny wakacje, Piotr zainteresował się dorastającym Pawełkiem, zaczął z nim poważnie rozmawiać, zabierać na polowania. Dopuścił go do swej tajemnicy pokazując portret kobiety o rudych włosach, takich jak jego. Pawełek zaczął sam zakradać się do atelier, rozmawiać z portretem damy, która, być może, była jego matką. Ola robi mężowi ostre wymówki, że z zemsty stara się odsunąć od niej jej syna.
Pawełek przeżywa pierwsze młodzieńcze niepokoje, których obiektem jest dziewczyna ze wsi - niemowa Kseńka. W szopie, gdzie skrył się przed deszczem, podpatrzył wuja Mariusza z dziewczyną z czworaków. Wuj słynie w okolicy ze swej jurności. Na spotkaniach w męskim gronie głosi modne teorie, że nie ma miłości, że jest tylko natura, której nikt się nie oprze. W domu Strumieńskich usiłuje uwodzić guwernantkę Paulinę, od lat zabiega też o względy Oli, którą skrycie kocha.
Pewnego ranka Piotr zniecierpliwiony spóźnianiem się Mariusza na polowanie, wraca po niego do domu i zastaje z nim Olę. Wstrząśnięty, słyszy na przemian krzyki pawi i śmiech Angeliki, widzi ją w półmroku. W momencie gdy Strumieński strzela do wściekłego psa, który zaatakował go przed domem, Mariusz ulega atakowi paraliżu. Piotr zamyka się w atelier, złorzeczy Angelice, przed jej portretem wypala sobie ranę na nodze. Leczenie nie pozwala na zajmowanie się gospodarstwem, próbuje więc wrócić do malowania. Ksiądz Huk, przyjaciel domu, namawia go, aby wyspowiadał się z dawnych grzechów - by zapomniał o tym, co było tylko opętaniem, szałem zmysłów, a zaczął cenić domowe szczęście z obecną żoną. Przyjeżdżają jednodniowi goście. Objeżdżający okolicę Jelonek, fotograf-amator uwiecznia na kliszy sielski obrazek - pogodna rodzina Strumieńskich na tle ich dostatniego domu. Towarzysząca mu aktorka, Berestajka, wyzywająco kokietuje Piotra. Próba zbliżenia w atelier kończy się jego porażką i okrutnymi kpinami. W snach znów zawładnęła nim Angelika. Piotr w obecności Oli rozbija w atelier jej portret, przekonuje żonę, że tylko ją kocha. Jednak Ola znajduje pozostawioną tu przez Berestajkę podwiązkę i między małżonkami znów nie dochodzi do pojednania.
Pawełek bardzo głęboko przeżywa pierwsze doświadczenia miłosne z Kseńką. Przyłapany na gorącym uczynku w panicznej ucieczce wpada do rzeki. Wyratowany, przypłacił kąpiel długą chorobą. Zakochana w nim Kseńka zakrada się nocą do pałacu. Zbudzony szmerem Piotr, widząc w niej Angelikę, po gwałtownym pościgu przez pałacowe pokoje, strzela do szafy, w której się ukryła. Kseńka traci życie. Nazajutrz Strumieński każe rozbić kaplicę-atelier, ale koszmary nocne nie ustają. Wraca w nich moment śmierci Angeliki - czy mógł ją uratować, zanim rzuciła się do pałacowej studni?
Lato kończy się, Pawełek wyjeżdża do szkół, Mariusz, któremu cofnął się paraliż, opuszcza dom Piotra. Rodzina Strumieńskich pozornie odzyskuje spokój.
Guwernantka Paulina od dawna uważnie śledzi to, co dzieje się w domu jej chlebodawcy, w którym od dawna się podkochuje. Zaintrygowana historią Angeliki, stara się poznać jej szczegóły, wreszcie przebiera się w szaty zmarłej. Piotr dostrzega jej młodość i urodę, znów przeżywa szczęście z kobietą. Angelika została pokonana. Podczas wspólnej przejażdżki z Pauliną Piotra ponosi koń. W czarnym otworze dalekiej stajni pojawia się Angelika, przyzywa go. Koń w szalonym pędzie wpada do wnętrza, ale Piotr nie zdążył pochylić głowy w stajennych wrotach. Rumak spokojnie zajmuje swoje miejsce w boksie z napisem Angolo. Zrywa się wiatr, a kobieta z powiewającym szalem znów zaczyna swój szaleńczy galop na karym koniu.

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Varia

pokaż

Nagrody

schowaj

• 1984
  Koszalin (Koszaliński Festiwal Debiutów Filmowych "Młodzi i Film")-Nagroda za debiut reżyserski
  za debiut pełnometrażowy
  Marek Nowicki