POLSKIE 100 LAT
MOCARSTWA ZACHODNIE WOBEC POLSKI W LATACH 1939-1945 (21)
- Odcinek serialu
Przed wybuchem II wojny światowej Polska była związana sojuszami z Francją i Wielką Brytanią. Traktaty te wydawały się gwarantować bezpieczeństwo i niepodległość. Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę III Rzeszy, gdy ta napadła na Polskę, ale oba mocarstwa zachowały bierność militarną do chwili, gdy same zostały zaatakowane przez Niemcy. Po ataku III Rzeszy na dotychczasowego sojusznika, Związek Sowiecki znalazł się w koalicji antyhitlerowskiej. Nie zmieniło to jednak nastawienia Stalina do Polski. Wielkiej Brytanii zależało bardzo na dobrych relacjach z Moskwą, sojusznikiem dźwigającym główną część ciężaru walki z Niemcami. Dla Stanów Zjednoczonym najważniejsze było pozyskanie Związku Sowieckiego do wojny z Japonią. Sprawa polska właściwie przeszkadzała w dobrych relacjach ze Stalinem. Podczas trzech konferencji, w Teheranie, Jałcie i Poczdamie, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Związek Sowiecki przesądziły o kształcie terytorialnym i politycznym Polski, oddając ją praktycznie Stalinowi. [TVP]
POWSTANIE WARSZAWSKIE (22)
- Odcinek serialu
Wycofywanie się wojsk niemieckich i zbliżanie Armii Czerwonej do ziem polskich zmuszało dowództwo AK do podjęcia decyzji o formie walki przeciw Niemcom. Opracowano koncepcję działań pod kryptonimem Burza. Zakładała ona zajmowanie przez Armię Krajową obszarów Polski we współdziałaniu z wojskami sowieckimi. Następnym krokiem miało być ujawnienie oddziałów AK i wystąpienie wobec Rosjan jako gospodarz ziem polskich. Żołnierze AK, którzy podjęli walkę z Niemcami, byli rozbrajani, aresztowani i zsyłani w głąb Związku Sowieckiego. Warszawa w planie Burza nie była przewidywana jako teren działań wojskowych. Stalin wykorzystał okazję do zlikwidowania Powstania Warszawskiego i jego uczestników rękami niemieckimi. Armia Czerwona nacierająca na Warszawę otrzymała rozkaz przejścia do obrony. Warszawa została w znacznej części zniszczona już w czasie walk, a po kapitulacji specjalne oddziały niemieckie przystąpiły, na rozkaz Hitlera, do akcji burzenia miasta. [TVP]
USTANOWIENIE SYSTEMU KOMUNISTYCZNEGO W POLSCE (23)
- Odcinek serialu
Prace nad utworzeniem popieranego przez Stalina ośrodka władzy w Polsce, konkurencyjnego wobec rządu Rzeczypospolitej w Londynie już od jesieni 1943 roku prowadzili w Moskwie komuniści skupieni w Związku Patriotów Polskich. 20 lipca 1944 roku w Moskwie powołany został Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, który zainstalowany został przez Sowietów w Chełmie, a następnie w Lublinie. PKWN rozpoczął rządy przy pomocy rozbudowanego aparatu represji. Najważniejszym argumentem dla trwałości komunistycznej władzy w Polsce była obecność Armii Czerwonej w formalnie suwerennym kraju. Komuniści, przejmując władzę, dążyli do stworzenia prawa i ustroju, w którym człowiek zmuszony był działać w określonych, nieprzekraczalnych ramach. Nowy komunistyczny człowiek miał być anonimową cząstką kolektywu, trybikiem w maszynerii biurokratycznego państwa, a nie wolną odpowiedzialną jednostką. [TVP]
POLSKA 1944 - 1949. POWRÓT DO ŻYCIA (24)
- Odcinek serialu
Druga wojna światowa przyniosła Polsce niebywałe straty ludzkie, proporcjonalnie największe spośród wszystkich uczestników wojny. Śmierć poniosło ponad 6 mln obywateli polskich (w tym około 3 mln Żydów). Wiele dóbr kultury, bezcennych zbiorów archiwalnych i bibliotecznych, kolekcji dzieł sztuki, materiałów naukowych uległo całkowitemu zniszczeniu. Polska poniosła też gigantyczne straty materialne, sięgające 38 procent substancji majątku narodowego sprzed wojny. Pragnienie normalności, stabilizacji, spokoju było jednym z najpowszechniejszych. Kolidowały z nim obawy o przyszłość wynikające z zupełnie nowego położenia Polski, z objęcia władzy przez ludzi powszechnie wiązanych z obcymi wpływami. Utrata ziem wschodnich, widoczne uzależnienie od Związku Sowieckiego rodziły poczucie krzywdy i osamotnienia, mimo daniny krwi oddanej w nieustępliwej walce o niepodległość. Zarazem jednak wśród najszerszych kręgów dostrzec można było entuzjazm odbudowy, przekonanie o nadrzędności zadania podniesienia kraju z ruin, skłonność do ofiarności i poświęcenia, autentyczną radość z uzyskiwanych na tym polu efektów. [TVP]
STALINIZM W POLSCE (25)
- Odcinek serialu
Stalinizm w Polsce wprowadzano pod nadzorem i pod dyktando sowieckich doradców, którzy niejednokrotnie pełnili wysokie funkcje w aparacie rządowym, partyjnym i sądowym. Terror stawał się zjawiskiem nie tylko masowym, ale również powszechnym, z czasem żadne, nawet najwyższe stanowisko w państwie czy partii przed nim nie chroniło. Liczba więźniów politycznych osiągnęła apogeum w 1948 roku - około 173 tysięcy osób. W tamtych latach uwięziony był więc co 140 mieszkaniec Polski. Liczba orzeczonych wyroków śmierci wyniosła nie mniej niż 5 tysięcy. Wykonano ponad 2, 5 tysiąca. Liczbę osób, które zmarły lub zginęły w więzieniach w latach 1945 - 1956 szacuje się na ponad 20 tysięcy. Stalinizm to nie tylko terror i represje, ale również nachalna propaganda, silne skrępowanie nauki i kultury w ramach ideologicznej ortodoksji. Władze pragnęły dokonać w sposób najbardziej forsowny przekształcenia nie tylko instytucji państwa, ale również przebudowy człowieka. [TVP]
PODZIEMIE NIEPODLEGŁOŚCIOWE 1944-1953 (26)
- Odcinek serialu
Podziemie niepodległościowe działające na ziemiach II Rzeczypospolitej, zajmowanych w latach 1944 - 1945 przez wojska sowieckie, w większości stanowiło bezpośrednią kontynuację konspiracji działającej w okresie II wojny światowej. Pozostawanie w podziemiu stworzonej do walki z Niemcami organizacji było interpretowane przez Stalina jako działanie wymierzone przeciwko Armii Czerwonej, a zatem sprzyjające Niemcom. Działania Sowietów pokazały jednoznacznie, że nie mają oni zamiaru tolerować jakichkolwiek niekontrolowanych przez siebie organizacji polskich. Wśród przywódców Państwa Podziemnego następowała szybka zmiana oceny i roli Moskwy. Dotychczasowa mieszanina nadziei i niepewności, wyrażająca się w oficjalnym określaniu Związku Sowieckiego sojusznikiem naszych sojuszników, ustępowała przekonaniu, iż nadszedł czas kolejnej okupacji, której należy dać zbrojny odpór. Można szacować, że przez organizacje i grupy konspiracyjne przewinęło się ponad 120 tysięcy osób. Niemal połowa z nich wyszła z AK. Około 30 tysięcy konspiratorów było związanych z podziemiem narodowym, głównie z Narodowym Związkiem Wojskowym. Mniej więcej tyle samo osób należało do różnych lokalnych organizacji i grup konspiracyjnych oraz nieafiliowanych oddziałów zbrojnych. Wiele z nich za swą działalność zapłaciło życiem, zdrowiem, długoletnią utratą wolności i szans na normalne życie po uwolnieniu. [TVP]
POLACY NA EMIGRACJI 1945-1956 (27)
- Odcinek serialu
Po II wojnie światowej poza granicami kraju znalazły się tysiące przedstawicieli elit politycznych, wojskowych, literackich, naukowych, artystycznych, sportowych oraz zwykłych emigrantów. Tysiące Polaków, aresztowanych i wywiezionych z kraju w latach 1939 - 1945, opuszczało wyzwalane obozy w Niemczech. Wszyscy zadawali sobie pytanie: czy jest sens powrotu do kraju? Wielu z nich nie miało dokąd wracać, bowiem ich domy znalazły się na terenach Związku Sowieckiego. Wielu obawiało się powrotu do Polski, spodziewając się represji komunistycznych. W 1945 roku poza krajem przebywało około 2, 5 miliona Polaków, których wojna wyrzuciła z kraju. Największe ich skupisko znajdowało się w Anglii. Emigranci, niezależnie od wewnętrznych sporów i kłótni, stosunku do nieuznawanego przez świat zachodni rządu emigracyjnego, tworzyli szkoły, teatry, instytuty naukowe, wydawnictwa książkowe i prasowe. Do najważniejszych instytucji, które miały znaczenie także w kraju należało Radio Wolna Europa i Instytut Literacki Jerzego Giedroycia. Biorąc pod uwagę całokształt działalności środowisk emigracyjnych uprawnione wydaje się stwierdzenie, że Polakom udało się stworzyć państwo polskie na obczyźnie. Był to jedyny tego rodzaju przypadek w dziejach powojennej Europy. [TVP]
POLITYKA PAŃSTWA WOBEC KOŚCIOŁA 1944 - 1956 (28)
- Odcinek serialu
Film ukazuje historię Kościoła katolickiego w Polsce od zakończenia II wojny światowej w 1945 roku do 1956 roku. Kościół stał się w latach wprowadzania systemu komunistycznego w Polsce wrogiem dla władzy narzuconej przez Związek Sowiecki. Film przedstawia politykę władz wobec Kościoła katolickiego, od umiarkowanej i dość liberalnej do restrykcyjnej i mającej na celu likwidację kościoła i jego wpływu na społeczeństwo. Działalność Kościoła katolickiego zostaje ograniczona, a wielu księży, zakonnic i zakonników, a także biskupi uwięzieni. Punktem kulminacyjnym jest aresztowanie prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego w 1953 roku. Po wydarzeniach w czerwcu 1956 roku i zmianie I sekretarza partii PZPR prymas zostaje zwolniony z uwięzienia. Władze zapowiadają przywrócenie demokracji w Polsce i w konsekwencji właściwe relacje z Kościołem katolickim. [TVP]
ODWILŻ 1956 (29)
- Odcinek serialu
Podczas XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego, odbywającego się w Moskwie w lutym 1956 r. , następca
Stalina Nikita Chruszczow zaatakował swojego poprzednika, obciążając go odpowiedzialnością za dyktatorskie metody
działania i straszliwy terror. Było to sygnałem do daleko idących zmian w świecie komunistycznym, których efektem miała
być destalinizacja. W Polsce wiosną 1956 r. zarysował się wyraźny konflikt wewnętrzny w partii komunistycznej między
proreformatorsko nastawionymi puławianami i konserwatywnymi natolińczykami, pozostającymi w bliskim kontakcie
z ambasadą sowiecką w Warszawie.
28 czerwca 1956 roku poznańscy robotnicy masowo porzucili pracę i wyszli na ulice. Bezpośrednim źródłem wybuchu
niezadowolenia były żądania natury socjalnej i ekonomicznej. Wśród haseł demonstrantów pojawiały się też hasła wolnościowe
i antysowieckie. Na ulice Poznania skierowano oddziały wojska, których liczba i metody działania były niewspółmierne
do rzeczywistych rozmiarów oporu. Mimo bezkompromisowej akcji władz, kolejne wystąpienia wydawały się kwestią czasu.
Dla ratowania sytuacji, przebywający w areszcie domowym Władysław Gomułka z powrotem otrzymał legitymację partyjną,
a w październiku po raz pierwszy uczestniczył w posiedzeniu Biura Politycznego.
19 października 1956 r. w Warszawie, Gomułce udało się przekonać Nikitę Chruszczowa, że jego dojście do władzy
nie niesie zagrożenia dla socjalizmu i sowieckich interesów w Polsce. Był to początek polskiego października, z którym
umęczone latami terroru społeczeństwo wiązało wielkie, niestety niespełnione nadzieje. [TVP]
MAŁA STABILIZACJA WŁADYSŁAWA GOMUŁKI (30)
- Odcinek serialu
"Mała stabilizacja" to określenie stosowane jako etykieta systemu "gomułkowskiego". Rzeczywistość państwa rządzącego wprawdzie totalitarnie, ale w porównaniu do "stalinizmu" łagodniej. Dla obywateli codzienność staje się łatwiejsza. 21 października 1956 roku pierwszym sekretarzem PZPR został Władysław Gomułka. Polacy liczyli na zwiększenie wolności obywatelskiej i zaniechanie terroru ze strony władzy. I faktycznie, po październiku 56 rozpoczęła się destalinizacja. Niestety, odwilż trwała krótko. Już w grudniu tego samego roku po wielu demonstracjach w dużych miastach powołano ZOMO, formację do zwalczania zamieszek. Likwidowano niewygodną dla władzy prasę, wprowadzono cenzurę, więźniami stawali się działacze opozycyjni i przeciwni polityce Gomułki publicyści i pisarze. Nastąpił okres stagnacji aż do grudnia 1970 roku, gdy władzę przejął Edward Gierek. [TVP]
