KRAMARZ

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1990
• Premiera:
  1990. 11. 16
• Gatunek:
  Film obyczajowy
• Barwny, 2714 m, 91 min
  
  Lokacje: Łódź (ul. Piotrkowska, gmach Sądu Wojewódzkiego przy Placu Dąbrowskiego 5, okolice klasztoru Franciszkanów przy ul. Okólnej 185), Łask (dworzec kolejowy, ul. Kościelna, kolegiata Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny i Św. Michała Archanioła], Lutomiersk, Głowno, Wola Zbroszkowa, Stryków (Szkoła Podstawowa Nr 1 przy ul. Warszawskiej, kościół p.w. Świętego Marcina), Jeżów (plac przed kościołem Świętego Józefa Oblubieńca Najświętszej Marii Panny), Bratoszewice (plac przed kościołem Świętego Augustyna), Domaniewice, Koluszki, Lutomiersk (plac przed kościołem Matki Bożej Szkaplerznej).

Niemal od początku swej kariery Andrzej Barański uważany jest za reżysera chętnie portretującego codzienne życie, zwłaszcza na prowincji. Jego bohaterowie to z reguły "zwykli zjadacze chleba", pochłonięci banalnymi, acz często dolegliwymi troskami, mało zwracający uwagę na wielkie przemiany społeczne i dziejowe burze. Sposób narracji w filmach Barańskiego nasycony jest zwykle delikatnym, dobrodusznym humorem i łagodnym sentymentalizmem. Reżyser konsekwentnie uprawia własną filozofię kina. Jej naczelną zasadą jest prawo do indywidualnej interpretacji świata, na którą wpływ mają przede wszystkim własne doświadczenia i przemyślenia. Twórczość autora "Tabu" od lat fascynuje krytyków swą osobnością i nietypowością. Jeden z nich tak o tym pisał: "Manifestowana w filmach Barańskiego zgoda na los i brak pretensji do świata jest na naszym gruncie czymś niebywałym - choć podobne nastawienie nie dziwiłoby w filmie skandynawskim czy chińskim. Barański ukazuje Polskę z całkowitym pominięciem romantycznych klisz, tak właśnie jakby ukazywał Skandynawię czy Chiny. Patrzy na świat trochę jak gość z Księżyca lub jak archeolog, zafascynowany materialnymi szczegółami życia."
Scenariusz "Kramarza" powstał na podstawie pamiętnika Edwarda Kozieła pt. "Wspomnienia wędrownego kramarza". "Pierwsze wydanie ukazało się dwadzieścia lat temu i już wtedy ten pamiętnik zwrócił moją uwagę. Poprzednie utwory opisujące kramarstwo pełne były barwnych epizodów i wyrazistych postaci. U Kozieła wszystko było ściszone. Był prawdziwym kramarzem, nie wodewilowym czy operetkowym, ale takim, który całe swoje życie spędzał w drodze, nocując gdzie się da, wędrując na rowerze od wsi do wsi. Są ludzie, którzy obracają milionami i tacy, którzy prowadzą interesy na niewielką skalę, ale dla nich to zajęcie jest wszystkim, całym życiem. Taki właśnie jest Kozieł i taki jest bohater mojego filmu. Nie chciałem realizować filmu biograficznego, zmieniłem więc nazwisko głównej postaci, ale wszystkie etapy życiorysu filmowego Chruścika zgadzają się z biografią Kozieła, poza oczywiście współczesną sekwencją, którą dokomponowałem jako zakończenie kramarzowej wędrówki" - mówił o swych źródłach inspiracji Andrzej Barański.

Kramarz Chruścik stojąc przed sądem opowiada koleje swego życia. Przed wojną jako biedny sierota często musiał żebrać o jedzenie. Wywieziony w czasie okupacji na roboty, powrócił od razu po zakończeniu wojny do kraju. Wynajmuje w swoim miasteczku pokoik i najmuje się do różnych prac z myślą o zaoszczędzeniu sumy, za którą mógłby nabyć na własność maty domek. W wolnych chwilach buduje z zapałek makietę wymarzonego domku. Ciężką praca przynosi efekty - ciułane z trudem pieniądze lada chwila będą mogły pokryć koszty domku. Właśnie wtedy następuje wymiana pieniędzy i oszczędności Chruścika tracą wartość.
Mężczyzna nie załamuje się i znów podejmuje pracę: tym razem zostaje akwizytorem katolickiego pisemka. Świetnie się w tej roli sprawdza, zyskując w całym kraju wielu prenumeratorów tego tytułu. Jednak po pewnym czasie okazuje się, że zbyt gorliwie upowszechniał katolickie pismo i redaktor naczelny jest zmuszony go zwolnić.
Jego kolejnym zajęciem jest hodowla świń w dzierżawionej stodole. Kiedy zaczyna osiągać niewielkie zyski, zjawia się kontroler, który uznając go za prywatnego przedsiębiorcę, narzuca mu podatek nie do spłacenia. Chruścikowi nie pozostaje nic innego, jak sprzedać świnie i spłacić należności. Znów pozostaje bez grosza.
Wreszcie postanawia zająć się handlem jarmarcznym i wyrobami produkowanymi przez drobnych wytwórców.
Z upodobaniem poświęca się kramarstwu, obwożąc swój towar po odpustach, wystawiając w niedzielę przed kościołami. Znów dzięki swojej skrupulatności zaoszczędza kilka tysięcy złotych, wciąż z rozmarzeniem spoglądając na zapałczany domek. Kolega Chruścika, Zawadzki, wiedząc o jego zasobach, proponuje mu wspólny interes - chodzi o zainwestowanie w taksówkę, która będzie im obu przynosić zyski. Chruścik naiwnie zawierza koledze i oddaje swoje oszczędności dostając w zamian weksel. Zawadzki nie tylko nie dzieli się z nim zyskami, ale nawet nie oddaje długu, a weksel podstępnie zabiera i niszczy.
Chruścikowi nie wiedzie się również w życiu osobistym. Jego romans z Marią, również kramarką, nie trwa długo. Zalotna kobieta rzuca go dla żebraka Jurka, który długoletnim uprawianiem tego fachu dorobił się poważnego majątku. Kiedy indziej poznaje na odpuście młodą kobietę, kręcącą się wokół jego kramu. Wzbudziwszy jego zainteresowanie bierze sobie ze straganu coś ze sztucznej biżuterii i zaprasza go do siebie, po czym znika.
Chruścik, z natury nieśmiały i niezbyt towarzyski, nie wzbudza zaufania swoich kolegów kramarzy, którzy często rozstawiają swoje stragany nie mając na to pozwolenia. Kilka niefortunnych zbiegów okoliczności sprawia, iż zaczynają go podejrzewać o donosicielstwo. Przed kolejną kontrolą na targu kradną mu dokumenty uprawniające do sprzedaży i podrzucają trefny towar. W wyniku tej złośliwości Chruścik staje przed sądem i zostaje pozbawiony licencji na uprawianie zawodu.
Jego kolega, żebrak Jurek, namawia go do zajęcia się żebractwem. Wspólnie ze swoją towarzyszką życia, Marią, sposobią Chruścika do wystawania z czapką pod kościołem. Kramarz jednak nie może przełamać w sobie wstydu i rezygnuje z tego intratnego fachu.
Wraca do handlu, sprzedając towar pokątnie, w bramach i na podwórkach.

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj