NÓŻ W WODZIE

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  1961
• Premiera:
  1962. 03. 09
• Gatunek:
  Film psychologiczny
• Czarno-biały, 2762 m, 101 min
  
  Lokacje: Giżycko, Mikołajki, jeziora: Mikołajskie, Kisajno, Jagodne, Śniardwy.

Debiut fabularny Romana Polańskiego, zarazem jedyny jego film pełnometrażowy nakręcony w kraju. Jego premiera w marcu 1962 r. wywołała skrajnie przeciwne reakcje krytyki i wściekłość ówczesnego I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki. Filmowi zarzucano kosmopolityzm, tak nie pasujący do królującej wówczas tzw. szkoły polskiej i gloryfikowanie konsumpcyjnego stylu życia, z konieczności obcego, w początkach lat 60., większości rodaków. Prorokowano, że film nie zdoła przebić się za granicą, nie zdobędzie żadnej nagrody. A tymczasem uhonorowano go nagrodą FIPRESCI na festiwalu w Wenecji w 1962 r., Brązowym Delfinem w Teheranie w 1963 r., Grand Prix w Prades i nagrodą krytyki na MFF Panamie w 1964 r. Był też pierwszym polskim filmem nominowanym do Oscara. Rywalizację przegrał, ale z nie byle jakim konkurentem, bo z "Osiem i pół" Felliniego.
Historia jest prosta, wręcz banalna. Andrzej, znany dziennikarz sportowy, wyjeżdża ze swą znacznie młodszą i atrakcyjną żoną Krystyną na krótki wypoczynek na Mazury. Prowadzony przez niego samochód zostaje zatrzymany na szosie przez młodego autostopowicza, przy czym omal nie dochodzi do wypadku, bo chłopak do ostatniej chwili nie schodzi z drogi pędzącego pojazdu, zmuszając Andrzeja do gwałtownego hamowania. Ta brawura imponuje dziennikarzowi, decyduje się zabrać chłopaka do samochodu. W przystani na małżonków czeka piękny jacht. Chłopak daje się namówić do wejścia na pokład i jacht wypływa na jeziora.
Ale pomiędzy trojgiem pasażerów zaczyna narastać z godziny na godzinę konflikt, którego podłożem jest kabotynizm Andrzeja drażniący ambicję autostopowicza. Andrzej wyposażony jest bowiem we wszelkie atrybuty stosowne do wieku, pozycji społecznej i prestiżu: luksusowy zachodni samochód, jacht kabinowy i piękną żonę. Z tymi wszystkimi atutami czuje się lepszy, mądrzejszy i mocniejszy, a jego pewność siebie graniczy z bufonadą. Zabrany po drodze chłopak jest jakby jego dokładnym przeciwieństwem. Nie dysponuje niczym poza młodością, skłonnością do hazardu i sprężynowym nożem. Na oczach Krystyny, pełniącej rolę swoistej publiczności, każdy z mężczyzn stara się przelicytować konkurenta. Dziennikarz nie przebiera w środkach; z sadystyczną rozkoszą wykazuje chłopakowi swoją wyższość jako właściciel samochodu i jako kapitan jachtu, zmusza go do wykonywania rozkazów i drwi z jego nieznajomości życia jachtowego. Wydaje się, że tylko po to zaprosił autostopowicza na jacht, by jego kosztem móc się popisać przed żoną swoją doskonałością.
Chłopak broni się, kpi z jachtowej hierarchii, przeciwstawiając jej swobodę, fantazję i spontaniczność. W głębi ducha zazdrości jednak dziennikarzowi jego luksusowego życia i w gruncie rzeczy niczym nie różni się od niego, poza tym, że jeden już ma to wszystko, o czym drugi dopiero marzy. W trakcie jednej z licznych scysji sprężynowiec chłopaka ląduje, za sprawą Andrzeja, w wodzie. Młodzieniec tłumaczy się, że nie umie pływać, więc nie zdoła go wyłowić. Zepchnięty przez Andrzeja do jeziora, faktycznie znika w wodzie. Czy utonął?
Przestraszony Andrzej rzuca się na ratunek, ale nie znajduje tonącego ciała. Wraca na pokład, gdzie dochodzi do ostrej awantury między nim a oburzoną jego postępkiem Krystyną. Ulegając jej żądaniu Andrzej płynie do brzegu jeziora, by o wypadku powiadomić milicję. Autostopowicz jednak nie utonął. Ukryty za boją obserwował małżeńską kłótnię. Gdy Andrzej oddala się znacznie od jachtu, chłopak wraca na pokład. Tam między nim a Krystyną dochodzi do zbliżenia.
W filmie dwóm zawodowym aktorom: Leonowi Niemczykowi i Zygmuntowi Malanowiczowi towarzyszy amatorka Jolanta Umecka, wówczas studentka IV roku Akademii Muzycznej w Warszawie, spotkana przypadkowo przez Polańskiego na basenie Legii. [PAT]

Zwiastun

pokaż

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Varia

pokaż

Nagrody

schowaj

• 1962
  Wenecja (MFF)-nagroda FIPRESCI
• 1962
  Złota Kaczka (przyznawana przez pismo "Film")
  w kategorii: najlepszy film polski; przyznana w 1963
• 1963
  Prades (SF)-Grand Prix
• 1964
  Oberhausen (MFF Krótkometrażowych)-nagroda młodych krytyków zachodnioniemieckiech
• 1965
  Teheran (MFF Wychowawczych)-Złoty Delfin
• 1965
  Panama (MFF)-nagroda FIPRESCI
• 1963
  Oscar (Nagroda Amerykańskiej Akademii Sztuki Filmowej)
  nominacja w kategorii: film obcojęzyczny
• 2009
  Warszawa (Festiwal Filmowy i Artystyczny "Lato Filmów")-Nagroda za najlepszy scenariusz w historii polskiego kina
  Roman Polański
• 2009
  Warszawa (Festiwal Filmowy i Artystyczny "Lato Filmów")-Nagroda za najlepszy scenariusz w historii polskiego kina
  Jerzy Skolimowski
• 2009
  Warszawa (Festiwal Filmowy i Artystyczny "Lato Filmów")-Nagroda za najlepszy scenariusz w historii polskiego kina
  Jakub Goldberg