C. K. DEZERTERZY

• Tytuł alternatywny: K. U. K. SZOKEVENYEK

• Film fabularny
• Produkcja:
  Polska, Węgry
• Rok produkcji:
  1985
• Premiera:
  1986. 09. 22
• Gatunek:
  Komedia, Film przygodowy
• Barwny, 4356 m, 152 min (Część I - 84 min, Część II - 68 min )
  
  Lokacje: Twierdza Modlin, Zgierz (Miejski Zakład Kąpielowy przy ul. Łęczyckiej 24), Węgry: miasteczko Vac nad Dunajem, linia kolejowa w okolicach miast Kisterenye i Paszto, Budapeszt (Dworzec Keleti, Most Łańcuchowy, zamek w Budzie, ulica Sztehlo, stacja Rakospalota - Ujpest na przedmieściach stolicy).

"C.K. Dezerterzy" pojawili się na ekranach polskich kin w okresie komediowej "posuchy". Film Janusza Majewskiego wypełnił dotkliwą lukę, która powstała w naszej kinematografii, gdy na chwilę zamilkli Juliusz Machulski i Stanisław Bareja - etatowi spece od komedii. Nic zatem dziwnego, że "Dezerterzy" szybko stali się przebojem sezonu. Wartka akcja, świetne aktorstwo, mnogość najczęściej niewyszukanych gagów zapewniły filmowi spore powodzenie. Za podstawę scenariusza filmu posłużyła mało znana i przez krytykę niezbyt ceniona powieść Kazimierza Sejdy. Książka ta początkowo traktowana była niemal jak plagiat "Przygód dobrego wojaka Szwejka" Jarosława Haszka. Temat przecież ten sam - rozkład C.K. Monarchii widziany przez pryzmat wojska. Bohaterowie i typ humoru - także podobni. Dopiero po jakimś czasie okazało się, że arcydzieło Haszka przetłumaczono na polski dopiero po ukazaniu się powieści Sejdy. Tak więc Polak nie mógł go znać. Tym bardziej daje do myślenia zbieżność obserwacji, stylu i socjologiczno-historycznych konkluzji obu pisarzy. O ile jednak powieść Haszka zasługuje na miano genialnej, o tyle książka Sejdy jest jedynie barwnie napisanym "czytadłem", choć w latach trzydziestych niezmiernie popularnym i przez ówczesną prasę okrzykniętym "książką miesiąca". Sprawnie skreślona intryga, wyrazistości bohaterowie, spiętrzenie zabawnych sytuacji to z kolei cechy, które uczyniły z "C.K. Dezerterów" wdzięczny materiał na filmowy scenariusz. W efekcie pracy Janusza Majewskiego i Pavla Hajnego powstała historia pięciu dezerterów, którzy najpierw drobiazgowo przygotowują ucieczkę (część I), a potem "dają nogę" ze znienawidzonych koszar, by na końcu do nich wrócić (część II). Oryginalnym zamysłem reżysera było powierzenie pięciu głównych ról aktorom różnych narodowości, zgodnie z literą scenariusza. Niestety zamiar ten spalił na panewce. Ostatecznie rolami Polaka, Czecha, Żyda, Węgra i Włocha podzielili się aktorzy polscy i węgierscy.

Rok 1918. Do małego garnizonu gdzieś na węgierskiej prowincji przybywa nowy zastępca dowódcy - oberleutnant von Nogay, pewny siebie Austriak, gorąco pragnący uczynić ze stacjonującej tu wielonarodowościowej zbieraniny dekowników i maruderów doborową kompanię prawdziwych żołnierzy c.k. armii. Nowo przybyły zwraca szczególną uwagę na osobników "podejrzanych politycznie". Jest wśród nich młody Polak - szeregowiec Jan Kaniowski, zwany Kanią, człowiek obdarzony niezwykłym sprytem. To on, rozpowiadając wokół o ranie, która pozbawiła go męskości, zyskał zaufanie właścicielki miejscowego domu publicznego, znajdując w ten sposób drogę do łóżka pięknej Mitzi, jej córki. On też - wraz z Węgrem Benedekiem - planuje operację "Pierzyna", czyli dezercję. Haber, żydowski krawiec z Wiednia, służący w garnizonie jako kancelista, domyśla się zamierzeń przyjaciół. Jako swój udział w operacji wnosi czyste blankiety rozkazów wyjazdu, niezbędnych w podróży po monarchii austro-węgierskiej. Ale na eskapadę potrzebne są pieniądze. Kania zdobywa je podczas patroli, zatrzymując przyjezdnych bywalców restauracji oraz domu publicznego i odkrywając ich niezwykłe podobieństwo do poszukiwanych szpiegów. By uniknąć dalszych indagacji na odwachu, szacowni obywatele wykupują się obfitą zawartością swych portfeli. Podczas jednego z patroli zatrzymanym "szpiegiem" okazuje się major kontrwywiadu. Kania zostaje wezwany do kapitana Wagnera, dowódcy kompanii, ale zamiast spodziewanej kary ma zostać odznaczony za czujność.
Dowiedziawszy się o przygotowanym wniosku o odznaczenie Kaniowskiego, rozwścieczony von Nogay wyprowadza kompanię na nocne ćwiczenia. Po powrocie zostaje wezwany do Wagnera, który zaleca mu wstrzemięźliwość w drakońskim traktowaniu podwładnych, grożąc wysłaniem na front. Upokorzony porucznik wyładowuje się na swym ordynansie, włoskim jeńcu Baldinim.
Na polecenie von Nogaya kapral Ulmbach przeprowadza lekcję śpiewania hymnu austriackiego, brutalnie traktując żołnierzy. Zainspirowani przez niejakiego Chudeja, odpowiadającego na każde pytanie "Ich weis nicht", Kania i Benedek prowokują kaprala, w wyniku czego podoficer zostaje odesłany do szpitala psychiatrycznego.
Baldini zaprzyjaźnia się z Kaniowskim. W rezultacie tej zażyłości von Nogay - za znęcanie się nad ordynansem - zostaje nocą związany i przylepiony w kloace miejskiego szaletu. Po tym incydencie porucznik trafia do szpitala. Wraca stamtąd w chwili, gdy w garnizonie odbywa się inspekcja, prowadzona przez despotycznego generała. Ponieważ Wagner wyjechał na urlop, a nieuprzedzeni o wizytacji podoficerowie zostali aresztowani, "honory domu" pełni przedsiębiorczy Kania, tego dnia dowódca warty. Szeregowiec poleca Baldiniemu zaprezentować generałowi papugę von Nogaya, którą Włoch wyuczył kilku wywrotowych haseł. Oburzony inspektor poleca aresztować porucznika. Do aresztu trafia również Kania.
Nocą Haber decyduje się na przeprowadzenie operacji "Pierzyna": wykrada blankiety dokumentów, podpala kartotekę kompanii i otwiera areszt. Płonąca kancelaria staje się sygnałem do zbiorowej dezercji. Do Kani, Benedeka i Habera dołączają Baldini i Chudej, symulujący idiotę drukarz z Pragi.
Jeszcze w pociągu Kania naszywa sobie pagony sierżanta i wypełnia blankiet rozkazu podróży dla pododdziału udającego się do Koszyc. Planowany tam nocleg przedłuża się do niemal tygodniowego poby-tu, spędzonego w uroczym towarzystwie pięciu dziewcząt z półświatka. Do budapeszteńskiego pociągu dezerterzy wsiadają jako konwój prowadzący dwóch aresztowanych. Podczas podróży przysiada się do nich krewki wachmistrz żandarmerii eskortujący fotografa, oskarżonego o szpiegostwo. Ponieważ żandarm nie szczędzi "sierżantowi" Kani uwag dotyczących policyjnego regulaminu, Kaniowski postanawia dać mu nauczkę. Na jednej ze stacji wyprowadza wachmistrza z pociągu i przykuwa kajdankami do semafora. W podzięce za cudowne ocalenie fotograf funduje dezerterom wesoły wieczór w Budapeszcie. Następnego dnia z prasy dowiadują się o swoich wyczynach, dokonanych pod wpływem alkoholu. Postanawiają jak najszybciej wyjechać do Wiednia, tym bardziej że upokorzony przez Kanię wachmistrz szuka rewanżu. W pociągu dowiadują się o buncie w swoim garnizonie i związanym z tym wzmocnieniu patroli kontrolujących drogi i środki transportu. Podczas postoju w Trencinie Kania zostaje okradziony, zaś - jak się okazuje - portfel Habera z resztą pieniędzy został w hotelu w Budapeszcie. Ponieważ nikt nie chce nabyć skromnego dobytku żołnierzy, były kancelista sprzedaje ostatni czysty blankiet rozkazu wyjazdu, tak pożądany przez snujących się po dworcach dezerterów.
Przed przyjaciółmi staje konieczność zdobycia nowych dokumentów podróży. W końcu udaje się to Benedekowi, ale rozkaz wyjazdu opiewa na kierunek przeciwny do zamierzonego. Mimo to Kania wraz z towarzyszami wsiada do wiedeńskiego pociągu, a przed kontrolerami tłumaczy to jako pomyłkę. Wysadzeni na kolejnej stacji i wzięci - zgodnie z okazanymi dokumentami - za pododdział weterynaryjny, zostają zmuszeni do zajęcia się chorym koniem. Z opresji ratuje ich przybycie prawdziwego weterynarza, ale w okolicy pojawia się żądny zemsty wachmistrz. Uciekają przed nim do lasu, wkrótce jednak wpadają w jego ręce.
W rodzimym garnizonie odbywa się sąd nad piątką dezerterów. Zespołowi sędziowskiemu przewodzi despotyczny generał, oskarżycielem jest von Nogay, który żąda kary śmierci. Rozprawę przerywa wiadomość o abdykacji cesarza. Oznacza to kres monarchii austro-węgierskiej. Pełni entuzjazmu żołnierze opuszczają koszary, udając się do swoich domów. Przed bramą piękna Mitzi czeka na swego Kanię.

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Varia

pokaż

Nagrody

schowaj

• 1986
  Gdańsk (Festiwal Polskich Filmów Fabularnych)-Nagroda Przedsiębiorstwa Dystrybucji Filmów (w l. 1984, 1986 OPRF "Polkino") za najbardziej frekwencyjny film sezonu
• 1986
  Włocławek (Przegląd Polskich Filmów Fabularnych)-Nagroda Dyrektora Okręgowego Przedsiębiorstwa Rozpowszechniania Filmów w Bydgoszczy
• 1987
  Nagroda Ministra Kultury i Sztuki
  I stopnia
  Janusz Majewski
• 1987
  Złota Kaczka (przyznawana przez pismo "Film")
  w kategorii: najlepszy film polski; za rok 1986

C. K. DEZERTERZY w internecie

• Przeczytaj scenopis filmu

Patrz także:

schowaj

• 1998
  ZŁOTO DEZERTERÓW
  Film fabularny / Janusz Majewski