W POSZUKIWANIU UTRACONYCH LAT

• Film dokumentalny
• Produkcja:
  Polska
• Rok produkcji:
  2001
• Barwny + czarno-biały, 54 min

Czy kiedyś uda się rozwiązać gordyjski węzeł polsko-żydowskich stereotypów i uprzedzeń? Czy przeszłość przestanie dzielić narody, które setki lat żyły we wspólnej ojczyźnie? Jak pokonać przepaść, która powstała w stosunkach polsko-żydowskich po wojnie i pogłębiła się po 1968 roku? Film próbuje odpowiedzieć na te pytania. Jest utkany ze scen odrębnych i splątanych jak wspomniany węzeł, które powoli układają się w spójny obraz. Relacje ze spotkań, wędrówek, rozmów, adaptacje fragmentów opowiadań Etgara Kereta, zawierają bogaty i skomplikowany ładunek treściowy. Poruszają. Budzą emocje. Zmuszają do refleksji. W 1966 roku bohater opowiadania Kereta, żyjący w Polsce chłopak, przejmujący od kolegów zachowania antysemickie, dowiaduje się od matki, że jest Żydówką, a więc on - Żydem. Rok 2001, warszawskie liceum. Uczniowie odpowiadają na pytania: jak poznać Żyda, jakie dziś znaczenie ma słowo Żyd, skąd w Polsce antysemityzm? Skąd stereotypy? Co rzutuje na stosunki polsko-izraelskie? Lekcja w liceum w kibucu Mizra. Pytanie: kto mordował Żydów w Polsce podczas Holocaustu? Odpowiedź: Polacy, Ukraińcy, Litwini. Po namyśle: także Niemcy. I dalej: Polacy pomagali Niemcom, wydawali Żydów. Uczniowie są trzecim pokoleniem urodzonym po czasach zagłady. W większości mają polskie korzenie. To, co mówią, jest dla nas bolesne. Pamięć ciąży, nawet najmłodszym. Katarzyna Groniec, młoda polska aktorka, spotyka się z Etgarem Keretem, młodym, poczytnym pisarzem izraelskim. On interesuje się Polską ze względu na pochodzenie rodziców. Jej wygląd sprawia, że często słyszy pytanie o semickie pochodzenie. Już nie zaprzecza. Pragnie poznać tradycję i kulturę żydowską. Etgar będzie jej przewodnikiem. Wiezie ją do ruin twierdzy Masada. Wyjaśnia dlaczego to miejsce jest ważne dla Żydów. Kilkoro polskich licealistów zwiedza Ziemię Świętą. Katarzyna wyrusza z Etgarem na wędrówkę po Izraelu. W kibucu Nir Oz rozmawia z Alexem Danzigerem. Wywieziono go z Polski, kiedy miał 9 lat. Był to dla niego szok. Czuł się Polakiem. Jest jak bohater opowiadania Kereta. Między nim a pisarzem są różnice. Alex nadal interesuje się Polską. Etgar, urodzony w Izraelu z polskich Żydów ocalałych z Holocaustu, nie mówi po polsku. Rodzice zadbali, by nie przekazać mu niczego co polskie, zwłaszcza języka. Obaj jednak są już w stanie żartować z cierpienia dziadów i ojców. Danziger, podobnie jak Shulamit Wollner, od lat zabiegają, by izraelska młodzież nie zwiedzała w naszym kraju jedynie obozów zagłady, lecz dowiadywała się, jak w Polsce żyli dziadowie - kim byli, co mówili i pisali. Shulamit próbuje przełamywać stereotypy, budować obraz bardziej skomplikowany. Tym, którym Polska kojarzy się tylko z antysemityzmem i zagładą, mówi, że ten kraj był przed wojną największym skupiskiem Żydów w Europie, choć nikt ich tam nie trzymał. Katarzyna rozmawia z dziewczyną-żołnierzem. Usiłuje zrozumieć, dlaczego cała izraelska młodzież służy w wojsku. Poznaje rodziców Etgara. Orna Keret bardzo tęskni za Polską, obawia się jednak odwiedzenia dawnej ojczyzny, którą opuściła mając 12 lat, a która ciągle w niej żyje. Ocalała po aryjskiej stronie, dzięki metryce, jako chrześcijanka. Ciągle nie może o tym mówić. O wojennych przeżyciach w Polsce opowiada Katarzynie Hana Kalwaria. Część tamtych przeżyć przelała na płótno. Są tak straszne, że odbierają dech. Ocalała wraz z rodziną w chlewiku Mieczysława Goska. Żydzi modlą się przy Ścianie płaczu. Polscy licealiści zwiedzają Jerozolimę, idą do Instytutu Yad Vashem, potem jadą do kibucu Mizra. Stosunek młodych Żydów do Polski nie jest już tak negatywny. I znów Polska. Katarzyna z Etgarem jadą z izraelską i polską młodzieżą do Mieczysława Goska, który uratował grupę Żydów, wśród nich Hanę Kalwarię. Zrobił im kryjówkę w chlewiku, gdzie leżeli dwadzieścia dwa miesiące, rozmawiali szeptem. Resztki chlewika jeszcze stoją w obejściu. Mieczysław opowiada o wejściu gestapowców na podwórze. W Warszawie Katarzyna z Etgarem spotykają Michała Sobelmana. Miał 16 lat, kiedy po wypadkach marcowych musiał opuścić "swoją Warszawę" i pierwszą miłość. Wtedy też wyjechał Stefan Markowicz. Teraz przy mogile ojca, nieopodal grobu Władysława Gomułki, próbuje łączyć dwie ojczyzny, które ma w sobie: kładzie kamień, jak każe żydowska tradycja, i kwiaty, choć Żydzi tego nie robią, bo nie można zabijać żywego dla martwego. W Warszawie żyje Zdzisław Szparkowski. W czasie wojny był właścicielem restauracji. Opowiada Kasi, jak pomógł młodej Żydówce, a potem zjawili się jej krewni i znajomi - nie mógł odmówić. Uratował przed zagładą czterdzieści siedem osób. Na ścianie jego pokoju wisi dokument wręczany Sprawiedliwym Wśród Narodów Świata. W auli Uniwersytetu Warszawskiego żydowska i polska młodzież spotyka się na podniosłej uroczystości. Ambasador Izraela Szewah Weiss opowiada historię ocalenia jego rodziny przez państwa Górali. Ich wnuk tonie w ramionach ambasadora i przyjmuje z jego rąk medal Sprawiedliwych. Otrzymuje go także Edmund Masajada, który ze łzami dziękuje za to wyróżnienie. Spotkanie przeradza się w radosne, pełne śpiewu święto. Pośród wszystkich, którym Instytut Jad Vashem przyznał medale, najwięcej jest Polaków. Wielu nie otrzyma go nigdy, jak ksiądz Marceli Godlewski z kościoła Wszystkich Świętych i inni, którzy swą wolę ratowania skazanych na zagładę opłacili śmiercią. Młodzież izraelska nie jedzie do obozów. Z polskimi kolegami zwiedza Łazienki. Do Treblinki jadą Katarzyna i Etgar. Każdy z zamordowanych tam ośmiuset tysięcy Żydów ma swój kamień. Las głazów - ostrych, kanciastych skałek, ciągnących się od kolejowej rampy po horyzont. To przytłacza i jest jednym z najtragiczniejszych symboli. Ale właśnie tam Kasia usłyszy o duszach jak motyle. I je zobaczy. Scen i spotkań jest więcej. Ludzie dobrej woli pracują, by przełamywać bariery i kruszyć lody między dwoma narodami, prostować, co się powikłało, odrabiać stracone lata. Cóż jednak począć, kiedy Etgar pokazuje palcem rysowane na ścianach domów w Warszawie gwiazdy Dawida wiszące na szubienicach i antyżydowskie hasła. A "Księgarnia Patriotyczna" pełna jest atysemickich publikacji.
[www.tvp.com.pl]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Nagrody

schowaj

• 2002
  Lublin (Międzynarodowe Dni Filmu Dokumentalnego "Rozstaje Europy")
  II Nagroda
  Jan Sosiński