BAL BŁAZNÓW

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1996
• Premiera:
  1996. 04. 22
• 87 min

Telewizyjna adaptacja prozy braci Szargorodskich, opublikowanej w 1993 r. nakładem Wydawnictwa Dolnośląskiego - jest to jedyna książka tej spółki autorskiej dotychczas wydana w Polsce. Rosyjscy pisarze pochodzenia żydowskiego w 1979 r. wyemigrowali do Szwajcarii. W ojczystym kraju byli autorami znanymi i cenionymi, mieli w dorobku m.in. 12 scenariuszy fabularnych filmów długo- i krótkometrażowych, zrealizowanych w znanych radzieckich wytwórniach, 9 sztuk wystawionych na scenach Leningradu, Moskwy i kilku innych miast, 2 książki wydane w Moskwie i Leningradzie, ok. 500 krótkich opowiadań opublikowanych w prasie. Byli laureatami licznych konkursów literackich organizowanych w ówczesnym Związku Radzieckim i innych krajach socjalistycznych. Lew Szargorodski w latach 1976-79 był prezesem stowarzyszenia dramaturgów w Leningradzie, zaś Aleksander w latach 1977-79 przewodniczył leningradzkiemu stowarzyszeniu autorów estradowych. Po wyjeździe na Zachód osiedlili się w Genewie. Wkrótce ich książki zaczęły ukazywać się w czołowych oficynach we Francji, Izraelu, Niemczech, Szwajcarii, USA (20 tytułów wydanych w latach 1982-95). Wiele prac literackich publikowali na łamach poczytnych czasopism amerykańskich, belgijskich, francuskich, izraelskich, niemieckich i kinowych, 30 dramatów radiowych zrealizowanych przez różne radiofonie zachodnie i 5 seriali dla radia szwajcarskiego. Zdobyli 2 międzynarodowe nagrody literackie - w 1980 r. w Paryżu DAL, w 1987 r, w Nicei za najlepszą powieść humorystyczną. W ubiegłym roku Aleksander Szargorodski zmarł, nie doczekawszy powrotu swojej twórczości na rosyjski rynek wydawniczy - na rok 1996 zaplanowano wydanie 4 książek Szargorodskich w Moskwie i Rydze. "Bal błaznów" w wersji książkowej obrazuje los rosyjskich dysydentów po obu stronach "żelaznej kurtyny", w ojczyźnie i w krajach, do których trafiają. W adaptacji telewizyjnej ze zrozumiałych względów ograniczono się do głównych wątków związanych z osobami Iriny i Borysa Sokołów, zaś akcja sztuki rozgrywa się tylko w Leningradzie, w pierwszej połowie lat 80., w tamtejszym środowisku teatralnym. Przedstawienie przygotowane przez ośrodek krakowski jest pierwszą pracą Waldemara Krzystka dla Teatru TV - wybitny reżyser filmowy świadomie wybrał formułę widowiska telewizyjnego dla zaprezentowania prozy, która autentycznie go zafascynowała. W spektaklu rozbrzmiewa prześmiewczy ton rodem z najlepszych tragikomedii. Rzeczywistość odbita w krzywym lustrze ironii wydaje się i straszna, i śmieszna zarazem.
Leningradzki teatr przygotowuje się do premiery "Otella". Wysoka komisja, obudziwszy się z drzemki, zgłasza szereg zastrzeżeń. Główny reżyser natychmiast zmienia koncepcję inscenizacji - na scenie będą ustawione rosyjskie brzozy, Desdemona z pszenicznymi warkoczami będzie uosabiała matkę Rosję, a Jago jako parszywy Żyd pomoże ujawnić, że macki Izraela oplatają cały świat. Licznie przybyła premierowa publiczność reaguje żywiołowo. W finale na widowni zrywają się okrzyki - precz z Murzynem, za śmierć rosyjskiej kobiety śmierć, ratuj Rosję, bij Żyda... Robotnica intonuje "Kalinkę", kolejno dołączają do niej inni widzowie, jak w słynnej scenie "Kabaretu". Sokołowie "przechodzą do historii teatru". Po przedstawieniu czołową parę aktorów uwozi czarna limuzyna. Major Borszcz III czołobitnie podejmuje ich w swoim gabinecie (cały pokój to muzeum - biurko Mandelsztama, fotel Babla...). Ma dla nich nowe role. Osobliwy miłośnik sztuki lubi jednak, gdy włosy siwieją ze strachu, nie od farby, dlatego proponuje aktorom zagranie dysydentów w życiu, nie na scenie. Potem trafią do więzienia, ale wyjdą szybko, bo major zamierza wysłać ich na Zachód z misją specjalną, której żaden profesjonalny agent nie może wykonać. Zgodnie z dewizą majora, że "życie wielokrotnie zmusza nas do czynów dobrowolnych" Sokołowie przyjmują propozycję, świadomi, że "ciupa" i tak ich nie minie. Borys nie ma pojęcia, jak zagrać "odstępcę od wiary" w kraju, gdzie żadnej wiary nie ma. Żona radzi, by oświadczył cokolwiek antyradzieckiego choćby szatniarzowi, za 10 minut będzie o tym wiedział cały teatr, albo po prostu grał idiotę. W lokalu Sokoł zamawia "precz z władzą radziecką w sosie...", "na deser Afganistan", "piwo z Dubczekiem czy ostatecznie z Husakiem". Major Borszcz jest wściekły - dysydent nie może strugać wariata, musi rzucać idee, które zapłoną. Osobiście prowadzi "próbę" interpretacji zakazanych tekstów. Borys odnosi pierwszy sukces - sąsiadka dzwoni z donosem na milicję, że tu szkalują władzę radziecką. W teatrze Sokoł zjawia się z tomem Sołżenicyna, proponuje wystawienie "Archipelagu Gułag". Sprawa nabiera miedzynarodowego rozgłosu. Dalej wszystko toczy się tak, jak zaplanował major i pod jego czujnym okiem - prowokacje, nagonka, szykany, zwolnienie z teatru, szpital psychiatryczny, więzienie, sąd i wyrok - pozbawienie obywatelstwa, zesłanie za granicę. Irina i Borys, którzy w tak niezwykłych okolicznościach zasmakowali wolności ("pierwszy raz w życiu mówię prawdę i niczego się nie boję - o to jest piękne"), z obawą myślą o przyszłości. Może ich samolot wcale nie leci do Paryża? Wszechobecny major Borszcz zapewnia, że wszystko przebiega zgodnie ze scenariuszem. Znajdą się tam, gdzie powinni, by zdobyć tajemnicę strasznej bombki - ideologicznej. Groźniejszej niż neutronowa. A kiedy już wyzwolą się z czerwonej zarazy, wrócą. Czeka na nich Rosja i major Borszcz, zawsze oddany sprawie, jak zawsze w cieniu. Razem będą budować nowy, demokratyczny ład. [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj