ZMIERZCH DŁUGIEGO DNIA

• Spektakl telewizyjny
• Rok produkcji:
  1997
• Premiera:
  1997. 10. 09
• 119 min

Jedna z późniejszych sztuk Eugene'a Gladstone'a O'Neilla (1888-1953), zawierająca wiele wątków autobiograficznych. "Amerykański Ibsen", jak go czasem nazywano, laureat literackiej Nagrody Nobla (1936) za całokształt twórczości i czterokrotny zdobywca Nagrody Pulitzera (za dramaty "Poza horyzontem", 1920; "Anna Christie", 1922; "Dziwne interludium", 1928 i "Zmierzch długiego dnia", 1956 - pośmiertnie), często i obficie czerpał tematy swych sztuk z burzliwych przeżyć własnych i przejść rodzinnych. On też, jak bohaterowie "Zmierzchu...", spędził dzieciństwo na włóczędze po kraju z trupą teatralną, w której jego ojciec był jednym z głównych aktorów, a w młodości imał się przeróżnych dziwnych zajęć m.in. w Hondurasie poszukiwał złota. Był także, jak Edmund z "Long Day's Journey into Night", człowiekiem z konieczności "zawsze trochę zakochanym w śmierci" - chorym na gruźlicę, skazanym na paroletni pobyt w sanatorium, wreszcie dotkniętym chorobą Parkinsona, która przez ostatnie lata wyłączyła go z czynnego życia artystycznego i skazała za zapomnienie; gdy umarł, trzy osoby odprowadziły jego ciało na cmentarz. W latach 50. nastąpił renesans jego twórczości. Spośród ponad stu sztuk amerykańskiego dramatopisarza dziś najczęściej wystawiane są "Pożądanie w cieniu wiązów", "Księżyc świeci nieszczęśliwym", "Żałoba przystoi Elektrze" (również Teatr TV, 1995).
"Zmierzch długiego dnia" to mroczny dramat rodzinny "we wnętrzu", rozpisany na cztery głosy: ojca alkoholika, matki narkomanki i dwóch synów, życiowych nieudaczników - starszy James, kiepski aktor, zapija się na śmierć, młodszy Edmund, chory na gruźlicę i też nadużywający alkoholu, ma poczucie, że zawsze będzie "obcy, bezdomny, nigdzie nie przynależny, nie pożądany i nie pożądający niczego". Akcja rozgrywa się w ciągu jednego dnia, od rana do późnego wieczora. Jednak to, co dzieje się w rodzinie Tyrone'ów w ciągu kilkunastu godzin, jest uwarunkowane wydarzeniami kilkudziesięciu lat poprzedzających ten "długi dzień". Z pozoru wszystko układa się pomyślnie, tylko Mary wydaje się lekko poirytowana tym, że mąż i synowie tak bacznie jej się przyglądają. Stopniowo jednak narasta atmosfera niepokoju, ciągłego udawania, nieustannych podejrzeń, wiecznych pretensji każdego do wszystkich. Synowie mają za złe ojcu chorobliwe skąpstwo, nawet w sytuacjach krytycznych - James prowadzi zagrożonego gruźlicą Edmunda do konowała pobierającego tylko dolara za godzinę i chce go wysłać na leczenie nie do porządnego sanatorium, lecz na farmę dla najbiedniejszch. Ojciec zarzuca Jimmy'emu brak ambicji artystycznych i życiowych, trwonienie wyłudzonych od rodziców pieniędzy na wódkę i dziwki, Edmundowi zaś w odruchu rozpaczy wypomina, że w ogóle się urodził, bo po wydaniu na świat najmłodszego syna matka stała się narkomanką. Żonie czyni wyrzuty, że zawiodła jego zaufanie, choć tyle razy przysięgała zerwać z nałogiem; nawet ukochany teatr obwinia o swoje niepowodzenia - zniszczyła go sztuka, która przyniosła mu sukces komercyjny i klęskę artystyczną... Mary ma żal do męża o wszystko - że nazbyt go kiedyś kochała i zmarnowała młodość, jeżdząc za nim po kraju i wyczekując w nędznych hotelikach powrotu sławnego, najczęściej pijanego męża; że po tragicznej śmierci małego synka zdecydowała się urodzić jeszcze jedno dziecko, choć wiedziała, że nie powinna; że to jej mąż zaszczepił chłopcom nałóg, bo podawał malcom łyżkę whisky, ilekroć skarżyli się na ból brzuszka czy bezsenność... Małżonkowie, rodzice, dzieci ranią się nawzajem, nienawidzą i rozpaczliwie kochają. James junior w przypływie pijackiej szczerości wyznaje, że z premedytacją szkodził bratu - pijaństwu dodawał uroku, szydził z pracy, chciał, żeby chłopak się zmarnował, bo na tle obiecującego młodzieńca sam wyglądał dwa razy gorzej. Złamany nieszczęściem Edmund powiada - w tej przeklętej rodzinie trzeba brać pod uwagę okoliczności łagodzące, żeby nie zwariować. Nie wszystkim to się udaje. [PAT]

Ekipa

pełna | skrócona | schowaj

Pierwowzory

schowaj

Patrz także:

schowaj

• 1978
  ZMIERZCH DŁUGIEGO DNIA
  Spektakl telewizyjny / Eugene O'Neill / Andrzej Łapicki